Bolalarda hayotiy ko‘rsatm alar asosida ko‘pincha qisilib qolgan

O g‘riq sindromining oldini olish va davolash. Analgeziya yurak qon tomiri va nafas olish faoliyati reflektor buzilishining oldini oladi: periferik spazm, taxikardiya va giperventilyasiyani kamaytiradi. Hozirgi paytda bolalarda nonarkotik analgetiklar, antigistamin dorilar bilan birgalikda qo‘llanadi. Baralgin preparati tarkibida nonarkotik analgetik, spazmolitik (papaverin) va ganglioblokator bor. Analgin va neyroleptik
droperidolni birga qollash yaxshi natija beradi. Morfin guruhiga kiruvchi
narkotik analgetiklardan bolalarda ko‘proq promedol qoilaniladi,
asosan, mushak ichiga, ba’zan vena ichiga yuboriladi. Shuni unutmaslik
kerakki, u ayniqsa yosh bolalarda nafas olishni to‘xtatib qo‘yishi
mumkin. O g‘riq sindromiga qarshi kurashishda uzaytirilgan peridural anesteziya usuli keng tarqalgan. Peridural anesteziyaning boshqa turdagi ogbriqsizlantirishdan ustunligi shundaki, bu usulda bir vaqtning o‘zida og‘riqsizlantirish bilan birga simpatik nerv blokadasiga erishiladi. Shu tariqa jarohat tufayli ortiqcha sim patoadrenal reaksiyaning
oldi olinadi va to‘qima trofikasi yaxshilanadi. Yana shunisi muhimki,
bu usul bilan narkotik analgetiklarni, xususan promedolni vena yoki
m ushak ichiga yuboriladigan dozasiga nisbatan ancha kam miqdorda
yuborib, uzoq davom etadigan og‘riqsizlantirishga erishish mumkin.
O peratsiyadan keyingi og‘riqni sezish 6-12 soatgacha sezilmaydi (individual sezuvchanlikka qarab). Bolalarda peridural anesteziyani qo‘llashga ko‘rsatm alar;
- qorin bo‘shlig‘ida, ko‘krak qafasida va qorin parda orqa bobshlig‘i
a’zolarida o‘tkazilgan katta xirurgik operatsiyadan keyingi davr;
- peritonit;

- II—III darajadagi ichak falaji; - chanoq va oyoqlarning og‘ir jarohatlari;
- uzoq vaqt ezilish sindromi. P erid u ra l og‘riq sizlan tirish usulini qo‘llash d a bem or narkoz ostida oyoqlarini qorniga tirab va dahanini (engagini) ko‘kragiga egib
yonboshiga yotqiziladi. M axsus Tuoxi ignasi bilan um urtqalarning
o‘tk ir o‘siqlari orasidan yoki param edial o‘tkir o‘siqlarni -birlashtiradigan
chiziqdan 0,5 sm naridan teri va teriosti yog‘ kletchatkasiga sanchiladi.
Igna um urtqa ravog‘i va um urtqa o‘tkir o‘siqlari o‘rtasida hosil bolgan
sagittal yuzaga 45° burchak ostida yo‘naltiriladi. Chaqaloqlarda va
em izikli bolalarda um urtqaning bel qismini maksimal darajada egish
kerak. Ignaning uchi um urtqa ravog‘iga etgach, uning uchi peridural
sohaga yuqori joylashgan um urtqa ravog‘i orasidan kirishi uchun 15-20°
frontal holatga buraladi. Ignaning peridural sohaga tushganligini sariq
boylam teshilgandan keyin paydo boladigan bo‘shliqqa kirish sezgisi
paydo bolishidan bilish mumkin. Igna to‘g‘ri turganligining qo‘shimcha
tasdig‘i «suyuq m andren» sim ptom ining musbatligi hisoblanadi.
Shprisdagi 2 ml fiziologik eritm adagi havo pufagi shpris dastagi
engil siqilganda qattiq qarshilik ostida o‘z shaklini o‘zgartirm aydi.
Shpris ignadan olinganda undan suyuqlik yoki qon oqib chiqmasligi
kerak. Ignaning ichidan peridural sohaga diam etri 0,8-1 mm bo‘lgan
ftoroplast kateter 5 -6 sm ichkariga shunday hisobda yo‘naltiriladiki,
bunda anesteziya qilganda operatsiya yoki jarohat sohasini innervasiya
qiluvchi segmentlar blokadasi bolishi kerak. A nesteziya qiluvchi eritm a
kateter uchidan yuqori va pastga 4 ta segmentga tarqaladi. Igna ichidan
yuborilayotgan kateterning erkin sirpanishi uning peridural bokshliqda
to‘g‘ri turganligini bildiradi. Kateter kiritilgandan so‘ng igna olib tashlanadi, kateter esa yopishqoq plastir bilan m ahkam lanadi. Peridural bo‘shliqdagi kateter joylashishini va blokada sathini roentgen orqali tekshirish zarur. Peridural og‘riqsizlantirish uchun igna sanchish sohasi xirurgik operatsiya o‘tkaziladigan joyga bog'liq.
Bularga ko‘krak, ko‘krak qafasi a’zolari, qorinning yuqori qavati,
qorinning pastki qavati, kichik chanoq oraliq sohasi va oyoqlar kiradi.
Peridural og‘riqsizlantirishdan 5 -6 m in o‘tgandan keyin bem orda
jarohat sohasidagi og‘riq mutloqo sezilm aydi, tom ir urishi kam ayadi,
nafas olish tezligi pasayadi. Qon bosim i avvalgidek yoki 10-15
m m .sim.ust. (1,3-2 KPA) ga pasayadi. Q onning yurakdan tarqalishi
o‘rta m e’yorga keladi, nafas olish hajmi Grtadi, alveolalarning kislorod
bilan to‘yinishi yaxshilanadi. Peridural og‘riqsizlantirish giperterm ik
bem orlarning tana harorati m ikrotsirkulatsiyasining yaxshilanishi,
issiqlik ajralishining ko‘payishi evaziga am alga oshadi. Peridural
blokadadan so‘ng aylanayotgan qon hajmi 15 % ga kam ayadi. Peridural
og‘riqsizlantirishda ekstra va subdural bo‘shliqqa bakteriyalar tushishi
og4ir asoratlardan hisoblanadi. Shuning uchun bu operatsiya tegishli
soha terisi ifloslanganda, qon ivishi o'zgarganda, yo‘qotilgan qon o‘rni
toldirilm aganda va gipovolem iyaning boshqa turlarida buyurilm aydi.
Yo‘qotilgan qon o‘rnini to‘ldirm aslik va boshqa gipovolem iya turlarida
peridural og‘riqsizlantirish qo‘llani!sa kollapsga olib kelishi m um kin.
Buziigan gomeostazni to id irish . Kamaygan gomeostazni to‘ldirishda
infuzion terapiya asosiy ahamiyatga ega. Xirurgik operatsiyadan keyin
zarur suyuqliklarning umumiy hajmi kerak bo‘lgan suyuqliklar minimal
miqdoridan va patalogik yo‘qotishlar o‘rnini qoplovchi suyuqlik hajmidan
kelib chiqadi. Muolaja davomida kerak bo‘ladigan suyuqliklar va
elektrolitlarga bo‘lgan talabni I. A. Glazman modifikasiyasidagi Aberdin
nomogrammasi (jadvali) bo‘yicha hisoblash mumkin. Kompensatsiya talab
qiluvchi patologik suyuqlik yobqotish 3 turga bolinadi: o‘pka respiratsiyasi,
me’da-ichak yo‘llari orqali yo‘qotish, vaqti-vaqti bilan kengaygan ichak
ichidagi sekvestratsiya, teri orqali sezilarsiz yo'qotilayotgan suyuqlik
va o‘pka orqali yo‘qotilayotgan suyuqlik tana harorati 1°C ga ko‘paysa
12-13 ml/kg ga oshadi. Hansirash paytida respiratsiya kuchayib ketganda
o‘rnini toMdirish uchun vena ichiga ortiqcha suyuqlik yuborish bilan
mikroiqlimni ham o‘zgartirish zarur. 95 % li nisbiy namlik muhifi hosil
qilinsa, berilayotgan suyuqlik kamaytiriladi, nafas tezlashganda yo‘qotilgan
suyuqlikni hisobga olmasa ham bo‘ladi.

Me’da-ichak yo‘llari orqali patologik yo‘qotilayotgan suyuqlik to‘g‘ri
hisoblanishi va hajmi bo'yicha har bir millilitrigacha to‘ldiri!ishi kerak.
To‘ldirilayotgan suyuqlik tarkibi yo‘qotilayotgan suyuqlik tarkibiga
nisbatan monand bo'lishi zarur. Ichak orqali yo‘qotilayotgan suyuqlik
hajmi ichak falaji bosqichiga bogliq. Hujayra tashqi bo4shlig‘i hajmining
kamayishi ichak falajining II bosqichida 20 ml/kg ga to‘g‘ri keladi. Ill
bosqichda esa 40 ml/kg. Agar bemor qusib, qusuq hajmini o‘lchash qiyin
bo‘lsa yoki ichak oqmasi mavjud bo‘lsa, Y. E. Veltishev (1967) bu hollarda
kun davomida yo4qotilgan suyuqlikni 20 ml/kg ga teng deb hisoblaydi.
Davolash mobaynida laboratoriya ko‘rsatkichlari va klinik holat
dinam ikasini hisobga olgan holda jadal terapiya qollaniladi. Berilayotgan
suyuqlik hajmining adekvat holati markaziy vena bosimi dinamikasiga,
siydik miqdori va tana og‘irligiga qarab belgilanadi. Qizilo'ngach
atreziyasi, tug‘ma ichak tutilishi va zaharlanishi bilan kechadigan
holatlarda operatsiyadan keyingi davolash alohida xususiyatga ega.
Qizilo‘ngach atreziyasida, asosan, qayd etiladigan gipervolemiya
va natriyning ushlanib qolishini kuchaytirmasdan, bemorning suv va
elektrolitlarga bo‘lgan ehtiyojini ta’minlash zarur. Operatsiya asoratsiz
kechganda kunlik ehtiyoji yoshiga qarab 100-125 ml ni tashqil etadi.
Natriy tutuvchi eritm alar infuziya uchun suyuqlik miqdorining 1:5
hajmidan oshmasligi kerak. Operatsiya asoratli kechganda tuzli eritmalari
va volemik ta’sir etuvchi preparatlardan voz kechgan holda, suyuqlik
hajmining kunlik ehtiyoji 75 % gacha kamaytiriladi. Tug‘ma ichak
tutilishida jadal davolash xususiyati, me’da-ichak trakti motor-evakuatsion
faoliyatining tiklanish muddati bilan aniqlanadi. Ichakning uzoq muddatli
funksional etishmasligida parenteral oziqlantirish qo‘llaniladi .

Yiringli yallig‘lanish kasalliklarida intoksikatsiyaga qarshi oddiy
va qo‘l keladigan siydik haydashni kuchaytiradigan usul tavsiya etiladi.
Kuchaytirilgan diurezni obtkazish uchun yuborilayotgan (v/i, enteral)
suyuqlik hajmining oshishini nazarda tutib, suyuqlikka bo‘lgan fiziologik
ehtiyoj 1,5 litrdan каш bo'lmasligi kerak. Bunda buyrakning funksional
holati juda muhim. Aks holda gipergidratatsiya, yurak - qon tom ir
sistemasining zo‘riqishi, yurak etishmovchiligi, o‘pka shishi kabi asorstlar
kuzatilishi mumkin. Kuchaytirilgan diurez o‘tkazishda siydik bir soatda
2-3 ml/kg dan kam bolm asligi kerak. Siydik ushlanib, kuchaytirilgan
diurez asoratlari havfi tug‘ilganda osmotik diuretiklar yoki 1-2 ml/kg
laziks qoMlanadi (masalan, mannitol 1-1,5 g/kg v/i, minutiga 4 0 -6 0
tomchi). Kuchaytirilgan diurez o‘tkazishda suyuqlikning sifat tarkibi,
elektrolitik va kislota - asos muvozanatini buzm asdan ushlab turish
kerak. Asosiy gomeostaz buzilishlari, ya’ni gipovolemiya, suvsizlanish,
kislota-asos holati va elektrolitlar almashinuvi me’yordan chetga chiqishi
kuzatilganda, dastlab bu holatlar bartaraf etilib, so‘ngra kuchaytirilgan
diurez o‘tkaziladi. Mabodo toksemiya vujudga kelib, u kuchaysa, jadal
davolashning keng qo‘llaniladigan korreksiya usullari yordam bermasligi
mumkin; bunda detoksikatsiya va gemokorreksiyaning ekstrakorporal
(tanadan tashqari) usullarini qollashga to‘g‘ri keladi. Gemosorbsiya,
gemofiltrasiya, plazmoforez, qonni ultrabinafsha va lazerli nurlantirish
shunday usullar sirasiga kiradi. E nergetik va plastik ehtiyojni ta ’m inlash. Me’da-ichak yo‘li kasalliklarida o‘tkazilgan ichak operatsiyalaridan keyingi dinam ik ichak
tutilishlari, peritonit, ichak oqmalari, jarohatli stafilokokkli enterokolit,
«kalta ichak» sindromi, diareya, kuyganda (ozish va toksemiya davrida),
sepsis, gipotrofiyada parenteral oziqlantirish tavsiya etiladi. Og‘izdan
ovqatlantirishning iloji bo‘lmaganda katabolizm kuchayishidan suv va
oqsil elektrolitlari haddan tashqari ko‘p yo‘qotiladi. Bunday holatni oddiy
yo‘l bilan kompensasiyalash mumkin. Bemor 5 kungacha och qolsa,
muvozanatlashtirilmagan parenteral oziqlantirish belgilanib, faqat suv
- elektrolit almashinuvi ushlab turiladi; agar 10-14 kun och qoldirish
tavsiya qilinsa, parenteral oziqlantirishda oqsil va sutkalik kaloriyaga
ega bolgan ehtiyoj ta’minlanadi; agar 15 kundan ko‘p och qoldirish
tavsiya qilinsa, to‘liq parenteral oziqlantirish tavsiya qilinadi. Vena
ichiga eritmalar aralashmalarining yuborilishi uning gipertonikligiga,
infuziya davomiyliligiga, bemorning massasiga bog‘liq. Parenteral
oziqlantirishning asosiy qoidasiga bobysunib, davolash bosqichma-bosqich
olib boriladi. Bundan kelib chiqadiki, suyuqlikning sutkalik dozasi 3 -4 bo'lakka bolinib, 6 -8 soat ichida yuboriladi. Parenteral terapiyaning barqaror sifatiy tarkibi quyidagi sxema bo‘yicha nazorat qilinadi: har kuni gematokrit, natriy, kaliy, xlor, oqsil,
glyukoza konsentrasiyasi va qonning kislota-asos holati; haftada 1 marta: kalsiy, fosfor konsentratsiyasi, qon plazmasidagi magniy, qondagi kreatinin, eritrositdagi kaliy va natriyli koagulogramma. Energetik va plastik talablarning umumiy miqdorini Aberdin nomogrammasining I. A. Glazman modifikasiyasi bo‘yicha hisoblash mumkin. Ijobiy
azot balansi oqsil azotining utilizasiyasidagina bo‘lishini unutmaslik
kerak. Bu faqat katobolizm to‘xtaganida yoki organizmning energetik
ehtiyojlariga to liq sarflanishida va oqsilga boMgan energetik ehtiyojlardan
foydalanilmaganda bo‘lishi mumkin. Operatsiyadan keyin kundalik energiya ehtiyojlari 12-17 % oqsil hisobiga to‘ldirilganda, oqsil miqdorini adekvat deyish mumkin. 1 g
azotning sarflanishi uchun kam ida 250 kkl energiya zarur. 1 g azotdan
6,25 g oqsil hosil bo‘ladi. Parenteral oziqlantirish oldiga qo‘yilgan
m aqsaddan kelib chiqib oqsilga bolgan talab 1,3-5 g/kg/sutka boiadi. 5
kungacha davom etayotgan infuzion terapiya vaqtida oqsilga talab 1,3— 1,8 g/kg ni tashkil etadi. Peritonitlarda va yiringli-septik holatlarda 2-2,5 g/kg oqsil bilangina
ijobiy azot balansini olish mumkin. Xirurgik operatsiya o‘tkazilgan
bir necha oylik chaqaloqlarda 2,5 g/kg oqsil berilgandagina azotning
organizmda ushlanib qolishi va organizm o‘sishini ko‘rish mumkin.
Plastik ta’minotni muvozanatga keltirish uchun ishlatiladigan eritmalar
gidrolizatlar (kazein gidrolizati, gidrolizin va boshq.) va tayyor
aminokislotalarga (alvezin, vamin) bolinadi. Xirurgik operatsiyadan
keyingi birinchi soatlarda glyukozaga bolgan tolerantlik pasayganda
birinchi 3 -4 kun davomida glyukoza yuborish tezligi 0,8-0,9 g/kg dan ko‘p bo‘lmasligi, keyinchalik esa 1-1,2 g/kg/sutka bolishi kerak. Shu holdagina uning sarflanishi deyarli to liq boiadi. Yuborilgan hajmning 0,01 g/kg miqdori siydik orqali chiqadi. Agar xirurgik operatsiyadan keyin glyukozaga bolgan tolerantlikka erishishning iloji
bolm asa 1 : 4 - 5 g glyukoza birligida insulin qo‘shiladi yoki glyukoza
fruktoza, sorbitol bilan almashtiriladi. Bu moddalar ham gyukoza singari
shunday biologik oksidlanish qiymatiga ega (1 g - 4 kkal), lekin ular
qondagi insulin miqdoriga b o gliq emas, chunki ular glikoliz jarayonining
fruktoza-fosfat darajasida reaksiyaga kirishadi. Uzoq muddatli parenteral
oziqlantirish zarurligida, hatto yuqori konsentratsiyali glyukoza eritmalari
ham (25-30%) organizmni toMiq energiya bilan ta’minlay olmaydi va
yog‘ emulsiyasi berishni talab qiladi. Yonganda 1 g yog‘ 9 kkal energiya
beradi. Intralipid (Shvesiya), lipofundin (FRG) yuqori kaloriyali qiymatga
ega (1100-200 kal/1 - 4695-8374 kvt), bo4lib kuchli azot saqlash
quvvatiga ega. Yog‘larning miqdorini esa kuniga 4 -6 g/1 dan oshirish
mumkin emas.

Mikrosirkulyatsiya buzilishining oldini olish va qon zardobining

lipolitik ta’sirini kuchaytirish maqsadida har 2 ml emulsiyaga 2 birlik
geparin qo‘shiladi.