Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
58 
shu bilan birga olamga sig’magan olam, u tarbiya ishida o’ziga xos, takrorlanmas 
xususiyatlarni o’zida namoyon qiladi. Ana shuning uchun ham oilaviy tarbiyaning 
hammaga ma’qul tushadigan yo’l-yo’riqlari mavjud emas.
O’zbek xalqining milliy xususiyatlari: axloqiylik, o’zini o’zi anglash, milliy 
tuyg’u, milliy madaniyat, milliy kiyinish va yurish-turishda o’z aksini topadiki, o’zbek 
oilasining tuzilishi va shaxslararo munosabatini o’rganishda bularni chetlab o’tish 
mumkin emas. O’zbek oilalari tuzilishiga quyidagi sifatlar xosdir: ko’p bolalilik, 
oilada otaning bosh tarbiyachi sifatida namoyon bo’lishi; qarindoshchilik, bir necha 
avlodlarning birgalikda yashashi. 
Oilaviy munosabatlar – ota-onalar yoki bolaning kamoloti uchun mas’ul bo‘lgan 
shaxslar (buva-buvilar) hamda farzandlar o‘rtasida turli yo‘nalishlarda tashkil etiluvchi 
munosabatlardir. Oilaviy munosabatlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini 
ta’minlab, ota-onalarda o‘ziga xos faollikni ham yuzaga keltiradi. Xususan, 
farzandlarning bevosita ta’siri tufayli ularning qiziqish hamda faoliyatlari doirasi 
kengayadi, o‘zaro aloqalari mazmunan boyib boradi, real hayot mohiyatini chuqurroq 
anglash, ya’ni, farzandlar kamoloti, kelajagi timsolida o‘z umri davomiyligini kurish 
holati ro‘y beradi. 
Shaxsning ma’naviy sifatlarga ega bo‘lishi, unda ma’naviy bilimlarni egallashga 
nisbatan ehtiyoj va qiziqishning paydo bo‘lishida oila tarbiyasi asosiy rolni bajaradi. 
Oilada qaror topgan sog‘lom ma’naviy-ruhiy muhit farzandlarning etuk, barkamol 
bo‘lib voyaga etishlari uchun beqiyos ahamiyatga egadir. Sharqda azal-azaldan oila 
tarbiyasiga yuksak baho berib kelingan. Totalitar tuzum davrida esa oilaning shaxs 
tarbiyasida tutgan o‘rni inkor etilib, uni ijtimoiy borliq vositasida tarbiyalashga harakat 
qilindi. 
Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda bolalarni, bilimlarini oshirish va 
so‘zlashuv vositasi sifatida fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish, aqliy tarbiyaning 
asosiy maqsadi bo‘lib xizmat qiladi. Aqliy tarbiya aqliy bilim olish bilan chambarchas 
bo‘lgan xolatda olib boriladi. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda bolalar bilim 
oladigan maxsus muassasalarda ta’lim va tarbiyalash jarayonida, zarur bilimlarni 
oladilar va shu bilan birga, olgan bilimlarini o‘zgaruvchan xolatlarda ishlata bilish, 
taxlil qilish, taqqoslash va sintez qilish kabi aqliy bilimlarga ham ega bo‘ladilar. 
Aqliy tarbiya, nafaqat o‘qitish yo‘li bilan, balki olgan bilimlarini oilada, ota-
onalar yordamlarda xam olib boradilar. 
Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda bolalar dasturini yaxshi o‘zlashtirish 
bilan birga, olgan bilimlarini amaliyotda ham muvaffaqiyatli ishlata bilmoqlari va 
undan tashqari so‘zlashuv qobiliyatiga ham ega bo‘ldilar. Yuqoridagilarni inobatga 
olgan holda, bolalarni maxsus maktablarda aqliy tarbiya korreksion-rivojlantirishish 
maqsadga yo‘naltirilgan.
Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda bolalar bilan olib boriladigan mehnat 
tarbiyasi vazifalari kuyidagicha. Mehnat tarbiyasi bu - Sog‘lom turmush tarzini 
shakllantirishda bolalarning turli faoliyatiga yo‘naltiruvchi murakkab, ko‘p qirrali 
jarayondir.