Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

Ishni bajarish tartibi: Talabalar dars jarayonida adabiyot-lardan, ma’lumotnomalardan, jadvallardan foydalanib, tokning yer ostki va yer ustki qismini daftarga chizib oladilar. Tokning yer ostki va yer ustki qismlarining tuzilish va xususiyatlarini o‘rganadilar. Uzum boshlarining shakli, meva shakli, rangi va uzum boshining mexanik tarkibi o‘zgarishini daftarga qayd qila-dilar.

126

3. 
   ТОК KO‘CHATLARINI YETISHTIRISH.
   

QALAMCHALARNI EKISHGA TAYYORLASH.


KO‘CHAT YETISHTIRISH


(2 soat)

Aprobatsiya – tokzorda navdor tok tuplarini aniqlash uchun o‘tkaziladi. Bu tadbir asosan toza navli va sog‘lom qalamchalar tayyorlash, ko‘chat yetishtirish, yetishtirilayotgan ko‘chatlarning nav jihatdan tozaligini belgilash maqsadida o‘tkaziladi. O‘zbekiston tuproq-iqlim sharoitida aprobatsiya o‘tkazish vaqti avgust oyi, bu vaqtda tok navlarini morfologik tomondan aniq­ lash qulay va oson bo‘ladi. Aprobatsiya vaqtida tokning nav tarki-bi belgilanadi va har bir uchastkada tok tuplarining hosildorligi, o‘sish kuchi, kasallik va zararkunandalar bilan zaharlanganligi baholanadi. Shunga qarab qalamchalar tayyorlanadi, aralashib qolgan boshqa navlar asosiy navlar bilan almashtiriladi. Apro-batsiya avval ertapishar, keyin o‘rtapishar, oxirida kechpishar navlarda o‘tkaziladi, hosil terishdan 15–20 kun oldin to‘xtatiladi. Tokzorlar navdorlik xususiyatiga qarab 3 guruhga bo‘linadi. Bi-rinchidan, asosiy nav uchastkadagi barcha tuplar 98 foizdan kam bo‘lmasligi lozim. Hosildorligi esa yuqori, tuplari jadal o‘sgan, kasalliklarga chalinmagan bo‘lishi kerak­. Ikkinchidan, asosiy nav umumiy tuplar sonidan 90 foizdan kam bo‘lmasligi, uchin-chi guruhida esa 90 foizdan kam bo‘lib, tuplarning­ holati qo-niqarli bo‘lishi lozim.

Qalamchalar asosan, birinchi va ikkinchi guruhga mansub tokzorlardan, uchinchi guruh tokzorlardan esa kamchil yoki noyob tok navlarining tuplaridan tayyorlanadi. Intensiv yoki su-perintensiv ona tokzorlar faqat qalamchalar olish uchun barpo qilinadi (Sh.Temurov, 2002).

Ona tokzorlar sog‘lom va sifatli qalamchalar tayyorlashga mo‘ljallangan alohida tokzor maydoni hisoblanadi. Ona tokzor-lar aprobatsiya va yalpi seleksiyadan o‘tgan navdor, eng sifatli tok ko‘chatlaridan barpo qilinadi. Ко‘chat yetishtirish uchun qalamchalar ko‘pincha bir qancha navlar ekilgan tokzorlar-dan tayyorlanadi. Aralash­ navlarning ko‘pligi ma’lum qiyin-

127

chiliklarni tug‘dirib, gektaridan 10–15 minggacha qalamcha-lar tayyorlash imkonini beradi xolos. Shuning uchun har xil ko‘chatlar yetishtirish uchun xo‘jaliklarda maxsus ona tokzor-lar tashkil etiladi. Buning uchun suv bilan ta’minlangan, unum-dor maydonlar tanlanadi.

Qalamchalar tok kesish vaqtida (oktabr-noyabr o‘rtalarida) tayyorlanadi­. Tokni ko‘milmaydigan janubiy rayonlarda bahor faslida, kurtaklar uyg‘onmasdan oldin ham tayyor-lash mumkin. Qalamchalarning uzunligi odatda 50–60 sm, yo‘g‘onligi esa kuchli o‘sadigan xo‘raki va kishmishbop nav-larida (Husayni, Toyifi, Kattaqo‘rg‘on, Nimrang, Qora kish-mish, Oq kishmish) 6–13 mm, o‘rtacha va kuchsiz o‘suvchi vinobop navlar (Saperaviy, Muskat, Rkatsitelli, Venger mus-kati)da 510 mm bo‘lishi lozim. Bo‘g‘im og‘irligi 5–15 sm bo‘lgani ma’qul.