Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

3-rasm. Olma. «Golden delishes» 4-rasm. Olma. «Nafis» navi.

navi.

5-rasm. Olma. «Renet Simirenko» navi.

28

Zararkunandalar qanday o‘simliklarni zararlashiga qarab tavsiflanadi. Bunday tavsiflash sababli zararkunandalar haqida-gi ma’lumotlar birmuncha takrorlansa ham ma’lumotnomadan keng miqyosda foydalanish ancha qulay.

Har qaysi daraxt o‘simlikka tushadigan zararkunandalar o‘simlikning ayrim organlari (ildizi, tanasi, shoxlari, kurtak, tuguncha va mevalari)ga yetkazilgan zarariga qarab joylanadi. Ma’lumotnomada zararkunandalarni bunday joylash himoya tadbirlari bilan belgilangan ishlarni ketma-ket olib borish uchun imkon beradi.

O‘simlik zararkunandalari deganda, o‘zlari joylashib olgan o‘simliklar bilan oziqlanib yashovchi bo‘g‘imoyoqli jonivor-larni tushunamiz, bu zararkunandalar qatoriga hasharotlar, o‘rgimchaksimonlar, qisqichbaqasimonlar, ko‘poyoqlilar va boshqalar kiradi. Bulardan tashqari, qurtlar turkumi (tipi)ga qa-rashli o‘simlikxo‘r nematodalar; yumshoq tanali jonivorlar tur-kumiga qarashli molluska yoki shilliqlar; sut emizuvchilar sin-figa qarashli kemiruvchilar ham o‘simliklarni zararlaydi.

Hasharotlar boshqa bo‘g‘imoyoqli jonivorlardan tana-si uch qismga – bosh, ko‘krak va qoringa bo‘linishi, bir jufl mo‘ylovchasi, uch juft oyog‘i va bir-ikki juft qanoti bo‘lishi bi-lan farq qiladi. Hasharotlarning og‘iz apparati kemirishga yoki so‘rishga moslangan bo‘ladi.

Hasharotlarning so‘ruvchi organlari turlicha tuzilgan. Ular­ ning ko‘pgina turlarida bu organlar teshib so‘rishga, ba’zilarida esa faqat so‘rish yoki yalashga moslangan bo‘ladi. Teshib so‘radigan hasharotlar o‘simliklarga ularning to‘qimalaridagi shirasini so‘rish yo‘li bilan zarar yetkazadi.

Hasharotlar o‘zlarining rivojlanish davrida o‘zgarib, ya’ni rivojlanishning­ bir fazasidan ikkinchi fazasiga o‘tib turadi. Ma-salan, zararli turlarga qarashli hasharotlar chala hamda to‘la yeti-ladigan ikki guruhga bo‘linadi.

Olma qurti. Bu quit urug‘li meva, ayniqsa olma, nok va behi daraxtlarining asosiy zararkunandasi hisoblanadi. Ba’zi yillarda shaftoli, o‘rik, olxo‘ri va do‘lana daraxtlarining mevalariga ham

29

zarati yetkazadi. Qurtlar meva ichiga kirib, uning eti, so‘ngra urug‘lari bilan oziqlanadi. Olma qurti shikastlagan mevalar pishib yetilishidan ancha ilgari to‘kiladi. Bunday mevalar saqlab qo‘yish uchun yaramaydi, ularning bir qismi chirib ketadi. Olma qurtiga qarshi yaxshi kurash olib borilmayotgan bog‘larda hosilning 30– 70 foizi nobud bo‘ladi.