Nematodalar, ya’ni Haqiqiy to’garak chuvalchanglar (Nematoda) sinfi

Nematodalar,  ya’ni  Haqiqiy  to’garak  chuvalchanglar  (Nematoda)  sinfi. 

Nematodalar  sinfi  vakillari  turli  xil  muhitda  yashashga  moslashgan.  Ularni  Yer 

yuzining deyarli barcha havzalarida  va  suv  tubidagi  balchiqlarda uchratish  mumkin. 

Nematodalar  tuproq  biotsenozidagi  ko'p  hujayrali  organizmlarning  asosiy  qismini 

tashkil  etadi.  Tuproqdagi  har  qanday  chirish  jarayoni  nematodalarning  ishtirokisiz 

o'tmaydi.  Nematodalarning  bir  qancha  turlari  odam,  hayvon  va  o'simliklarning  turli 

organlarida  parazitlik  qiladi.  Nematodalar  tanasini  qoplab  turadigan  pishiq  kutikula 

ularni  har  qanday  zararli  moddalar  ta'siridan  himoya  qiladi  va  xilma-xil  muhit 

sharoitlarda yashashga imkon beradi.  

 

Nematodalar sinfi vakillarining tanasi duksimon, ya'ni oldingi va keyingi uchi 

ingichkalashgan, ko'ndalang kesimi to'garak shaklda. Tanasining oldingi uchida og'iz 

teshigi,  keyingi  uchiga  yaqin  joyda  esa  anal  teshigi  joylashgan.  Tanasining  anal 

teshigidan keyingi qismi dumni hosil qiladi. Tananing anal teshigi joylashgan tomoni 

qorin deb ataladi. Jinsiy va ayirish sistemasi teshiklari ham ana shu qorin tomondan 

tashqariga ochiladi. 

 

Nematodalarning tanasi sirtdan ko'p qavatli kutikula bilan qoplangan. Kutikula 

nematoda tanasini  mexanik  ta'sirdan va  zaharli  moddalardan  himoya  qiladi. Bundan 

tashqari kutikula ichki bo'shliq turgori bilan birga somatik muskullar uchun tayanch 

vazifasini  ham  bajaradi.  Kutikula  ostida  joylashgan  gipoderma  birlamchi  lichinka 

epiteliysi  hujayralarining  qo'shilib  ketishidan  hosil  bo'lgan  sinsitiydan  iborat. 

 

Nematodalar  tanasining  ikki  yon,  orqa  va  qorin  tomoni  bo'ylab  4  ta  bo'ylama 

chiziq  o'tadi.  Gipodermada  mana  shu  chiziqlarga  mos  holda  to'rtta  valiklar 

(yo'g'onlashuvlar)  hamda  ular  ostida  bo'ylama  muskullar  joylashgan.  Gipoderma 

valiklari  muskul  qavatini  to'it  bo'lakka  bo'lib  turadi.  Orqa  va  qorin  muskullar 

nematoda  tanasini  dorzoventral  yo'nalishda  bukkanidan  nematoda  yon  tomoni  bilan 

harakatlanadi.  Muskul  hujayralari  ancha  uzun  (ot  askaridasi  muskullari  uzunligi  0,5 

sm) bo ladi. Kutikula, gipoderma va muskul qavatlari birgalikda teri-muskul xaltasini 

hosil qiladi 

(53-rasm).  

 

212 

Xalta  birlamchi  tana  bo'shlig'ini  o'rab  turadi.  Tana  bo'shlig'i  tayanch  vazifasi 

bilan  birga  moddalar  aylanish  jarayonida  muhim  ahamiyatga  ega.  Tana  bo'shlig'i 

orqali  moddalar  ichakdan  muskullar  va  boshqa  organlarga  o'tadi;  moddalar 

almashuvining oxirgi mahsulotlari chiqarib tashlanadi. Shunday qilib, birlamchi tana 

bo'shlig'i organizmning ichki muhiti vazifasini ham bajaradi. Nematodalarda kiprikli 

hujayralar bo'lmaydi, hatto spermatozoidlari ham xivchinsiz bo'ladi.