Nematodalar, ya’ni Haqiqiy to’garak chuvalchanglar (Nematoda) sinfi

53-rasm. Urg'ochi askaridaning ko'ndalang kesmasi: 1 - gipodermaning orqa valigi, 

2 - muskul hujayralarning plazmatik o'simtalari, 3 - muskul hujayralari, 4 – tuxumdonning 

bo'ylama kesmasi, 5 - ichak, 6 - kutikula, 7 - gipodermaning yon valigi, 8 - ayirish sistemasi 

nayi, 9 - tuxumdon, 10 - bachadon, I1 - tuxum yo'li bo'yiga kesmasi, 

12 - gipodermaning qorin valigi, 13 - tuxumdon. 

 

Nematodalarning  og'iz  teshigi  tanasining  oldingi  uchida  joylashgan,  odatda 

uchta  (bitta  orqa,  ikkita  yon)  maxsus  o'simtaiar  -  lablar  bilan  o'ralgan.  Naysimon 

ichagining  oldingi  qismi  og'iz  bo'shlig'i  (stoma)  va  halqumga  bo'linadi.  Ayrim 

 

213 

yirtqich  va  zooparazitlar

-

stomasida  kutikula  o'simtasidan  iborat  tishlar  bo'ladi. 

O'simlik parazitlari stomasi esa sanchib so'ruvchi organ - stiletni hosil qiladi. 

 

Halqum  devorida  muskul  hujayralari  va  hazm  bezlari  joylashgan.  Bir  qancha 

nematodalarda  halqum  muskullarining  hujayralari  kengayib,  bulbus  hosil  qiladi. 

Halqum  tirqishi  uchburchak  shaklda,  uning  devori  xitinlashgan.  Halqum 

ektodermadan  hosil  bo'ladi.  Halqum  yupqa  devorli  endodermal  o'rta  ichakka  o'tadi. 

O'rta  ichak  bir  qavat  joylashgan  silindrsimon  hujayralardan  iborat.  Keyingi  ichak 

kalta,  murtak  ektodermasidan  hosil  bo'ladi.  Ayrim  nematodalar  ichagi  turli  darajada 

reduksiyaga  uchragan.  Masalan,  filyariyalarning  keyingi  ichagi  berk,  anal  teshigi 

bo'lmaydi.  

 

Nematodalar  har  xil  usulda  oziqlanadi.  Erkin  yashovchilari  turli  xil  mayda 

organizmlar  bilan  oziqlansa,  parazit  turlari  hayvon  yoki  o'simlik  hujayralari  shirasi, 

ba'zan  qonini  so'rib  oziqlanadi.  O'simlik  parazitlari  ozig'i  ichakdan  tashqarida  hazm 

bo'ladi.  Stilet  orqali  o'simlik  to'qimalariga  hazm  bezlari  fermentlari  chiqariladi. 

Nematodalar ana shu fermentlar ta'sirida chala hazm bo'lgan oziqni stileti yordamida 

so'rib oladi. 

 

Nematodalarning  ayirish  sistemasi  bo'yin  bezlari  deb  ataladigan  bir  hujayrali 

teri  (gipoderma)  bezlaridan  iborat.  Nematodalarda  protonefridiylar  o'rniga  bo'yin 

bezlarining  rivojlanishi  kipriklarni  yo'qolib  ketishi  bilan  bog'liq.  Bir  qancha 

nematodalarning  bo'yin  bezlari  yirik;  ularaing  ayirish  yo'li  kalta  bo'ladi.  Ko'pchilik 

turlarida  bo'yin  bezlarining  chiqaruv  naylari  gipodermaning  ikki  yon  valigida 

joylashgan.  Chiqarish  naylari  uzun  bitta  hujayradan  iborat.  Ot  askaridasining 

chiqarish  nayi  uzunligi  40  sm  ga  yetadi.  Naylar  orqali  moddalar  almashinuvining 

suyuq mahsulotlari chiqariladi. 

 

Nematodalarda  suvda  erimaydigan  va  organizmga  tasodifan  kirib  qolgan 

organik  moddalarni  to'playdigan  fagotsitar  hujayralar  ham  bo'ladi.  Bunday 

"to'plovchi buyraklar" gipodermaning yon valiklari ustida joylashgan. Ot askaridasida 

bunday valiklar to'rtta bo'ladi.