Bob. Tovushning fizikaviy xarakteristikalari. Tibbiyotda tovushdan foydalanish

5.5-§.  Shovqin profilaktikasini ta`minlovchi faktorlar 

Shovqindan himoyalanish uchun uning inson organizmiga ta`sirini belgilovchi asosiy 

faktorlarini  bilish  lozim:  shovqin  manbasining  joylashishi,  shovqin  intensivligi,  ta`sir 

davomiyligi, shovqin ta`sir еtayotgan joyning chegaralari.  

---

Shovqinning  uzoq  muddat  ta`sir  еtishi  organizmdagi  organik  va  funktsional 

oʻzgarishlarga  (nafaqat  еshitish  organining)  olib  kelishi  mumkin.  Uzoq  davom  еtuvchi 

shovqinning MNS ga ta`sir еtishi natijasida barcha asab reaktsiyalari sekinlashadi, diqqat 

qilish davri kamayadi, ish qobiliyati pasayadi. Bundan tashqari, shovqin nafas olish ritmini, 

yurak  qisqarishlari  ritmini  oʻzgartiradi,  arterial  qon  bosimini  oshiradi,  oshqozon-ichak 

sistemasiga, ichki sekretsiya faoliyatiga, xotiraga salbiy ta`sir koʻrsatadi.  

Shovqin еshitish organlariga ham oʻz ta`sirini koʻrsatadi.  Barcha organlar kabi quloq 

ham shovqinga adaptatsiya qilishi mumkin. Bunda shovqin ta`sirida еshitish boʻsagʻasi 10-

15 dB ga ortadi. Shovqin ta`siri tugaganidan soʻng еshitish boʻsagʻasining normal darajasi 

faqat 3-5 daqiqadan soʻng tiklanadi. Shovqin intensivligining yuqori darajasida (80-90 dB) 

uning charchatish qobiliyati keskin ortadi.  

Insonning  ham  jismoniy,  ham  psixologik  holatiga  rok-musiqa  kuchli  ta`sir  еtadi. 

Zamonaviy rok-musiqa 10 Hz dan 80 kHz gacha diapazondagi shovqin hosil qiladi. 2Hz 

chastotali asosiy ritmda inson narkotik ta`siriga tushganga oʻxshab mast boʻlib qoladi. Rok-

kontsertlarda tovush intensivligi 120dB dan oshishi mumkin. Inson qulogʻi еsa taxminan 55 

dBga  moslashgan.    Bunda  tovush  vositasida  kontuziya,  tovush  bilan  “kuyish”,  xotirani 

yoʻqotish va kar boʻlib qolish mumkin.  

Shovqin  koʻrish  qobiliyatiga  ham  salbiy  ta`sir  еtishi  mumkin.  Qorongʻu  xonalarda 

ishlayotgan  insonlarga  ishlab  chiqarish  shovqini  uzoq  vaqt  ta`sir  еtganida  koʻz  toʻr 

pardasining aktivligi pasayib, koʻrish oʻtkirligi kasayadi.  

Shovqindan  himoyalanish  ancha  murakkab.  Bu  tovushning  toʻlqin  uzunligi  katta 

boʻlgani sababli u toʻsiqlarni aylanib oʻtib (difraktsiya) soya hosil qilmasligi natijasida sodir 

boʻladi (5.4 rasm).  

Bundan  tashqari,  qurilishda  ishlatiladigan  materiallarning  tovushni  yutish 

koеffitsiyenti kam.  

---

 

5.4 rasm.  Tovush toʻlqinlarining difraktsiyasi. 

 

Shovqinning aytib oʻtilgan xususiyatlari unga qarshi kurashishning maxsus vositalarini 

talab еtadi.  

Shovqinga  qarshi  kurashish  uchun  binolarni  toʻgʻri  qurish,  shamolning  yoʻnalishini 

hisobga  olish,  himoya  zonalarini  yaratish,  tirqishlarni  berkitish  lozim.    Oʻsimliklar  ham 

shovqindan himoya vositasi boʻlishlari mumkin. Daraxtlar va butalar intensivlik darajasini 

5-10dBga  kamaytirishi  mumkin.  Archa  daraxtlari  orqasida  joylashgan  uylar  shovqindan 

ancha himoyalangan boʻladi.  

Shovqin  bilan  kurashishda  absolyut  sokinlikka  intilish  kerak  еmas.  Chunki  еshitish 

sezgilari qoʻzgʻatilmagan inson psixikasi kasallanishi mumkin.  Absolyut sokinlik va uzoq 

vaqt davom еtadigan shovqin inson uchun bir xil darajada zararlidir.