Bob. Tovushning fizikaviy xarakteristikalari. Tibbiyotda tovushdan foydalanish

---

5-BOB. TOVUSHNING FIZIKAVIY XARAKTERISTIKALARI. 

TIBBIYOTDA TOVUSHDAN FOYDALANISH 

5-BOB. TOVUSHNING FIZIKAVIY XARAKTERISTIKALARI. 

TIBBIYOTDA TOVUSHDAN FOYDALANISH

 

Akustika- fizikaning tovush va uning xossalarini oʻrganuvchi boʻlimi.   Normada inson 

qulogʻi  16  Hz  dan  20  kHz  gacha  boʻlgan  chastotalar  diapazonidagi  tovushlarni  еshitadi. 

Yosh oʻtishi bilan bu diapazonining yuqori chegarasi kamayadi.  

Chastotasi  16-20  Hz  dan  past  tovushlar  infratovush,  chastotasi  20  kHz  dan  yuqori 

tovushlar ul’tratovush, 10

9

-10

12

 Hz tovushlar gipertovush deb ataladi.  

Tabiatda uchraydigan tovushlar birnecha xil boʻladi: 

Ton-davriy jarayondagi tovushdan iborat. Tonning asosiy xarakteristikasi chastotadir. 

Oddiy ton garmonik qonun boʻyicha tebranayotgan jism tomonidan chiqariladi (masalan, 

kamerton).  Murakkab  ton  garmonik  boʻlmagan  davriy  tebranishlardan  hosil  boʻladi 

(masalan, musiqiy asbob tovushi, inson tovushi).  

Shovqin-vaqt  oʻtishi  bilan  takrorlanmaydigan  va  tartibsiz  oʻzgaradigan  murakkab 

tonlarning birlashishidan hosil boʻladigan tovush.  

Tovush zarbasi-qisqa muddatli tovush ta`siri (chapak, portlash, momaqaldiroq).  

Murakkab  tonni  davriy  jarayon  sifatida  oddiy  tonlarning  yigʻindisi,  deb  qabul  qilsa 

boʻladi (oddiy tonlarga ajratsa boʻladi).  Bunday ajratish spektr deb ataladi.  

Tonning  akustik  spektri-bu  uning  barcha  chastotalarining  ularning  nisbiy 

intensivliklari yoki amplitudalarini koʻrsatilgan holdagi yigʻindisidir.  

Spektrdagi  еng  kichik  chastota  (ν)  asosiy  tonga  toʻgʻri  kelsa,  qolgan  chastotalar 

oberton  yoki  garmonikalar  deb  ataladi.  Obertonlar  asosiy  chastotaga  karrali  boʻlgan 

chastotalarga еgadirlar: 2ν, 3ν, 4ν. . .  

Odatda  spektrning  еng  katta  amplitudasi  asosiy  tonga  mos  keladi.  Aynan  u  quloq 

tomonidan tovush balandligi sifatida qabul qilinadi. Turli asboblar bilan hosil qilingan bir 

xil balandlikdagi tovushlar obertonlar amplitudalari nisbati turlicha boʻlgani uchun quloq 

tomonidan har xil qabul qilinadi. 5. 1 rasmda royalda va klarnetda chalingan bir xil notaning 

(ν =100 Hz) spektrlari koʻrsatilgan.  

---