Bob. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

Agrar inqiroz. 
Qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy inqirozlar agrar inqirozlar deb 
ataladi. Agrar inqirozlar quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi: 1) qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarining nisbiy ortiqcha ishlab chiqarilishi, uning sotilmay qolgan juda 
katta zaxiralarining to‘planishi; 2) narxlarning pasayishi, daromadlar va 
foydalarning kamayishi; 3) fermerlarning ommaviy ravishda xonavayron bo‘lishi, 
ular qarzlarining ortishi; 4) qishloq aholisi o‘rtasida ishsizlarning ko‘payishi. 
Qishloq xo‘jaligida takror ishlab chiqarish o‘ziga xos xususiyatlarga ega 
bo‘lganligi sababli, agrar inqirozlar o‘ziga xos tavsif kasb etadi. Agrar inqirozlar 

---

405 
sanoat sikllariga qaraganda odatda ancha uzoq vaqt cho‘zilib boradi. Birinchi agrar 
inqiroz XIX asrning 70-yillarida boshlanib, har xil shakllarda 90-yillar o‘rtasigacha 
davom etgan edi. 
Birinchi jahon urushidan keyin, aholining xarid qobiliyati juda pasayib ketgan 
sharoitda, 1920 yil bahorida keskin agrar inqiroz boshlanib ketdi va ikkinchi jahon 
urushining boshlanishga qadar davom etdi. Uchinchi agrar inqiroz 1948 yildan 
boshlanib, 80-yillargacha davom etdi. 
Agrar inqirozlarning cho‘zilib ketishining asosiy sabablari quyidagilar: a) erga 
xususiy mulk monopoliyasi sharoitida, u qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining 
rivojlanishida sanoatga nisbatan orqada qolishni taqozo etadi; b) er rentasining 
mavjud bo‘lishi va uning uzluksiz sur'atda o‘sib borishi. Er rentasining, avvalo 
absolyut rentaning ko‘payishi qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qimmatlashtirib 
yuboradi, buning natijasida uni sotish qiyinlashadi; v) ko‘plab mayda dehqon 
xo‘jaliklarining mavjud bo‘lishi. Mayda ishlab chiqaruvchilar xo‘jalikni asosan o‘zi 
va oilasi uchun zarur tirikchilik vositalarini topish maqsadida yuritadi. Inqiroz 
sharoitida ham ular ishlab chiqarishni qisqartira olmaydilar. Tirikchiliklarini o‘tkazish 
va ijara haqini to‘lash uchun ishlab chiqarishni ilgarigi miqiyoslarda olib boraveradi. 
Bu hol qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ortiqcha ishlab chiqarishni yana ham 
ko‘paytirib yuboradi. 
Agrar inqirozlar siklli tavsifga ega bo‘lmaydi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini 
ortiqcha ishlab chiqarish absolyut tavsifga emas, balki nisbiy tavsifga ega. CHunki 
inqiroz ro‘y bergan mamlakatlarda million-million kishilar doimiy suratda 
ochlikda yashaydi. 
2. Iqtisodiyotda muvozanatning buzilishini