СУБЪЕКТЛАРИ оилавии
корхона
5-чизма. Юридик шахс бизнес субъектлари таркиби. Юридик шахслар тижорат ва тижоратчи булмаган ташкилотларга булинади. ФоИда олишни уз фаолиятининг асосиИ мақсадида ташкил этилган ташкилот тижоратчи, фоИда олишни мақсад қилиб олмаган ташкилот эса тижоратчи булмаган ташкилот ҳисобланади. Тижоратчи ташкилоти ҳисобланган юридик шахслар бизнес субъектлари ҳисобланади.
Юридик шахс сифатида бизнес фаолиятини юритувчи субъектлар шериклари уларнинг муассислари ҳисобланади. Юридик шахслар мулкдор, улар вакил қилган шахс томонидан ёхуд ваколатли органнинг фармойиши асосида ташкил этилади. Мулкдорлар, хўжалик юритиш ёки оператив бошқариш ҳуқуқи субъектлари ёхуд улар вакил қилган шахслар юридик шахсларнинг муассислари ҳисобланади.
Бизнес шериклар ҳуқуқ ва мажбуриятлари, устав капиладидаги улушлари юридик шахсни ташкил этиш тўғрисидаги таъсис ҳужжатлар ҳамда уставида белгилаб қўйилади.
Шунингдек юридик ш ✓ 1ахс уставида:
унинг тўлиқ (агар бўлса қисқартирилган) фирма номи, жойлашган ери (почта манзили) ва электрон почта манзили;
✓ фаолиятининг соҳаси (асосий йўналишлари) ва мақсади;
У устав фондининг (устав капиталининг) миқдори;
У юридик шахсни бошқарув органлари, уларни шакллантириш тартиби, уларнинг ваколатлари;
У фойдани тақсимлаш ва зарарларни қоплаш тартиблари ўз аксини
топади.
Юридик шахснинг таъсисчиси бошқа юридик шахс ёки давлат бўлиши ҳам мумкин. Бундай ҳолларда бизнес шерик давлат ёки юридик шахсни таъсис этган юридик шахс ҳисобланади.
§ Бизнесга таъсир этувчи иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий ва технологик
омиллар.
Бизнес фаолиятига таъсир этувчи омиллар жуда кўп бўлиб, уларни мазмуни бўйича иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий ва технологик каби омилларга бўлиш мумкин. Бизнесмен ёки бошқарувчи учун ҳар бир омилни чуқур ўрганиш зарур бўлади. Чунки бошқарув бизнес учун энг қулай вариантни танлашни талаб этади.
Ривожланган мамлакатлар тажрибасида бизнесга таъсир этувчи асосий омилларни асосан тўрт гуруҳга бўлиб ўрганиш (РБ8Т-таҳлил) тавсия этилади. Ушбу гуруҳ омиллар сиёсий-ҳуқуқий, иқтисодий, ижтимоий ва технологик омилардан иборатдир (6-чизма).
Бундан ташқари бизнес фаолиятига таъсир этувчи хусусий характерга эга омиллар ҳам мавжуд. Бизнес фаолиятини бошлаш ҳамда уни юритишда бизнесмен асосий омиллар билан бирга қўшимча экологик, этик ва демографик омилларни бизнес натижасига таъсирини ҳам таҳлил қилиши мақсадга мувофиқ бўлади. Одатда бизга аҳамияти кам бўлиб кўринган омил бизнес натижасига кўпроқ ижобий ёки салбий таъсир ўтказиши мумкин.
Чизма. Бизнесга таъсир этувчи асосий омиллар таснифи.
Мамлакатдаги сиёсий муҳит бизнес фаолиятига турли усулларда таъсир этиши мумкин. Ушбу ҳолат хавф-хатарни ошиши ва йўқотишларга сабаб бўлади. Демак сиёсий омиллар бизнес фаолияти натижасига, шунингдек ҳукумат ва маҳаллий ҳокимиятлар сиёсатига ҳам таъсир этади. Шунинг учун бизнесмен ўз фаолиятини ташкил этиш бирга маҳаллий ва халқаро сиёсий вазиятни таҳлил қилиши ва ундан бизнеси учун ҳамкорлик йўлларини ишглаб чиқиши зарур бўлади.
Давлат сиёсатининг ўзгариши иқтисод, ҳуқуқ ва ижтимоий соҳаларини ҳам қамраб олиши мумкин. Масалан давлат ҳукумрон партияси сиёсий қарашларидан келиб чиқиб солиқ ставкалари, базаларини ўзгартириши ёки солиқ тўловчилар имтиёз ҳамда переференциялар беради. Шунинг учун бизнесмен жамиятдаги сиёсий қарорлар иқтисодий, ҳуқуқий, ижтимоий, маданий муҳитлар ва технологик ривожланиш жараёнларга таъсир этиши мумкинлигини ҳар бир қарор қабул қилишда унутмаслиги зарур.
Бизнесга таъсир этувчи сиёсий омиллар:
У бюрократия;
У коррупция ҳолати;
У матбуот эркинлиги;
У таърифлар;
У савдо назорати;
У таълим ҳуқуқи тизими;
У меҳнат ҳуқуқи тизими;
У маҳаллийчилик ва миллатчиликни тартибга солиш тизими;
У маълумотларни ҳимоя қилиш қонунчилиги;
У экологик ҳуқуқ тизими;
У хавфсизлик ва соғлиқни сақлаш тизими қонунчилиги;
У рақобатни тартибга солиш тизими;
У солиқ сиёсати;
У давлат барқарорилиги;
У импорт ва экспорт бўйича чекловлар, сифатга бўлган талаблар;
У интеллектуал мулк ҳимояси ҳуқуқ тизими;
У электрон тижорат ва истеъмолчилар ҳуқуқдарини ҳимоя қилиш тизими;
У атроф-муҳит ифлосланишини олдини олиш қонунчилиги;
Ушбу омилларнинг бизнесга таъсири қуйидаги 4 хил кўринишларда намоён бўлиши мумкин:
У тўғридан-тўғри иқтисодиётга;
У тартибга солиш тизимини ўзгаришида;
У сиёсий барқарорликда;
У хавф-хатар рискларни пасайишида.
Мамлакатдаги сиёсий вазият тўғридан-тўғри иқтисодий муҳитни шаклланиши ва унинг ўзгаришига таъсир ўтказади, натижада янги сиёсати асосида шаклланган иқтисодий муҳит бизнеснинг самарадорлигига таъсир ўтказади. Масалан инвестиция муҳитини яхшиланиши ёки ёмонлашувчи мамлакат иқтисодиётига инвестициялар оқимини кўпайишига, аксинча эса камайишига сабаб бўлади.
Сиёсий муҳитнинг бизнесга таъсирини иккинчи кўриниши тартибга солиш тизимларидаги ўзгаришлар ҳисобланади. Маълумки малакатимизда тадбиркорларни руйхатдан ўтказиш ва ҳисобга қўйиш, валюта конвертацияси ҳамда рақобатни тартибга солиш тизимлари соддалаштирилди. Ушбу ҳолатлар тадбиркорлик фаолиятини ривожланишига ижобий таъсир этмокда. Агарда аксинча ушбу жараёнлар мураккаблаштирилганда тадбиркорлар яна қийинчиликга дуч келган бўлар эди.
Мамлакатдаги сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий барқарорлик бизнесни ривожланишига ижобий таъсир этувчи омил ҳисобланади. Аксинча ушбу вазиятларни ёмонлашувчи мамлакатдан капиталнинг четга оқимини кўпайтиради ва мамлакатдаги бизнес фалликнинг пасайишига, яширин иқтисодиётнинг ривожланишига сабаб бўлади. Украина, Қирғизистонда бўлган сиёсий инқирозлар сиёсий барқарорликнинг
Бизнес учун хавф-хатар рискларининг пасайтирирш механизмининг мамлакатда шаклланиши, кутилмаган вазиятларда тадбиркорни бутунлай банкротликдан асрайди. Бундай механизмларнинг энг мақбули ривожланган дунё мамлакатлари тажрибасидан маълумки суғурта тизимини муваффақиятли ташкил этилиши ҳамда самарали ишлаши ҳисобланади. Тадбиркор ўз фаолиятини турли хавф-хатарлардан ишончли суғурта орқали ҳимоялай олса, эркин ишлайди ва таваккал қилади.
Халқаро амалиётда дунё мамлакатларининг хавф-хатарлик даражаси индексини аниқлаш механизми мавжуд. Шундай халқаро индекслардан бири иқтисодий эркинлик индекси бўлиб, у мамлакатлардаги сиёсий вазият, уларда кутилаётган ва содир бўлган ўзгаришларнинг бизнесга таъсирини баҳолашга ёрдам беради.
Халқаро амалиётда ушбу тўрт гуруҳ омиллар таркибига киритилиб РЕ8Т - таҳлил қилиш услубиёти мавжуд (1-Жадвал).
