Боб қадимги хитой солиқ тизими

1.4. Феодал тарқоқликнинг иккинчи давридаги солиқ тизимлари

Фавқулодда шиддат билан ёйилган деҳқон ва қул қўзғолонлари ва ер егаларининг аҳволининг ёмонлашуви Хан империясининг қулашида ҳал қилувчи рол ўйнади. Хон генераллари қўзғолонларга қарши курашиш учун катта қўшин тўплаб, императорга бўйсунишдан ва бўйсунишдан тўхтадилар. Бу ички урушлар Хитой иқтисодиётини хонавайрон қилди ва мамлакатни депопуляция қилди. Ўтган аср мобайнида аҳоли сони 50-60 миллиондан 16-17 миллионгача қисқарди. Суғориш тизими издан чиқди. Манбаларда тез-тез сув тошқинлари ва бошқа табиий офатлар, шунингдек, бутун минтақаларга таъсир қилган очарчилик кўрсатилади. Екин майдонлари камайиши ва қишлоқларнинг хонавайрон бўлиши туфайли жамоат ишлаб чиқариши кескин камайди. Шаҳарлар talon-тарож қилиниб, ёқиб юборилди ва савдо фаолияти деярли тўхтаб қолди.
Император аста-секин ўз ҳокимияти ва империяни бошқариш қобилиятини йўқотди. Тахтни егалламоқчи бўлганларнинг ҳокимият учун кураши ва ички урушлари Хан империясининг мағлубиятини тугаллади. Учта мустақил подшолик шаклланган: Вей-Хитойнинг Шимолий ҳудудлари унинг бир қисми бўлиб, Ву – Yangtze дарёсининг ўрта ва қуйи оқимидаги ҳудудни ва жануби-Шарқий ерларни егаллаган, Шу – Хан-жануби-ғарбий йўналиш ҳудудига мансуб бўлган. Уч подшолик даври бошланди.
Вей подшолиги ҳарбий хизматчилар ва қадимги ландовур зодагонлар томонидан кўтарилган ва мустаҳкамланган. Вей ҳукмдори Cао Пеи кўчманчилар билан, шунингдек, сиёсий рақиблари билан муваффақиятли уруш олиб борди. Ислоҳотлар Вейнинг ҳокимиятини мустаҳкамлашга замин яратди. Вайрон мамлакат шартларини ҳисобга олиб, Cао Пеи полл солиқ бекор ва қарз олиб. U Ҳан сулоласи бери маълум чегара ва ички жойларда, деб аталмиш "ҳарбий турар-жой" ташкил етиш билан меҳнат етишмаслиги қопланади. Турар жойларга кўчманчилар ва қуллар тайинланган. Ву Қироллиги Сун Қуан томонидан ташкил етилган бўлиб, пойтахти ҳозирги Нанкин ҳудудида жойлашган. Yangtze дарёси шимолдан чет, у узоқ интернеcине жанжал дан нарироқда турди. У ерда ер кам ривожланган еди. Сийрак аҳоли асосан -куйиш қишлоқ хўжалиги билан шуғулланган. Шу подшолигининг жуғрофий мавқеи аҳолини умумий Хитой сиёсий ҳаётидан яккаланиб қолишига олиб келди ва 263-йилда шу-Хан подшолиги Вей полклари зарбалари остига тушиб қолди.
Уч давлат ўртасидаги доимий ички тўқнашувлар қишлоқ хўжалигини тиклаш ва ривожлантиришга тўсқинлик қилди. Ҳунармандчилик ҳам, савдо ҳам пасайган. Қўзғолонлар, Интернейшнл тўқнашувларда кўп сонли одамларнинг ҳалок бўлиши туфайли ўткир меҳнат тақчиллиги юзага келди ва унча катта бўлмаган ерларнинг муҳим майдонлари шаклланди.
Ер солиғи соҳасида сезиларли ўзгаришлар рўй бермоқда. Ер рентаси тизимини сақлаб қолган ҳолда, турдаги хўжаликлараро тақсимот ҳам жорий етилади. Ер рентасининг ставкаси екин ҳажмидан қатъий назар белгиланади. Тақсимот тизими барча сўров солиқларини алмаштирди, енди бирлик инсон емас, балки мамлакатда табиий иқтисодиётнинг ривожланиш хусусиятига мос келадиган ҳовли еди. Бу ҳақ, шунингдек, ижара ҳақи белгиланган ва қандай ифодаланган:2 дона ипак мато ва 2 жин пахта. Расман бу тизим Вей Қироллигининг "ижара ва тақсимот тартиби" да белгилаб қўйилди. Ер солиғи ва тўловларидан озод қилиш тизими ҳам жорий етилди: Вей ва Ву қиролликларида янги ерларга кўчиб келганлар ижара ҳақи тўлаш ва божлар тўлашдан озод қилинди.
Уч шоҳликлар даврида, деб аталмиш "резерв хизмати" ҳукумат ва давлат муассасалари ва уларнинг тузилмалари (таъмирлаш, саройлар, ибодатхоналар, кўприклар, тўғонлар, қуриш) хизмат шаклида еркаклар хизмат вақт ва ёш Қонунчилик мустаҳкамлашга ўз ичига олади меҳнат хизмати, бир шакли сифатида ташкил етилган.). Инновациялар transport вазифалари – ҳарбий лавозимларга ёки давлат идораларига озиқ-овқат ёки нарсаларни етказиб бериш, шунингдек, ҳунармандчилик вазифалари-ҳукумат учун деҳқонларнинг бевосита меҳнати еди.
Монополиялар ва савдо солиқлари ва тўловлари тизими сақлаб қолинади, лекин қўшимча солиқлар ва йиғимлар жорий етилади: мол гўшти солиғи, балиқ солиғи (тўловчилар балиқчилар), шоли далаларига солиқ, шувоқ, сомон, нон ва tariq очиш ва бошқалар. Солиқлар турли даврларда турли қиролликларда юклатилган бўлиб, бунга асосан ҳарбий харажатларнинг ўсиб бориши сабаб бўлган. Солиқ менежменти соҳасида ҳам ўзгаришлар рўй бермоқда: вазирликнинг 23 нафар раҳбари жорий етилмоқда, улар орасида молия тартибининг масъул поғонаси бўлган дузҳи солиқлар билан шуғулланган.
Кўп ўтмай Вей давлати ўзининг ҳарбий қудратини қуради ва Шу давлатини босиб олади. Сўнг ниҳоят Ву салтанатни забт етдилар. 280-йилда Ву подшолигининг босиб олиниши билан уч подшолик ўрнини Ғарбий Жин сулоласи егаллади (265-316). Лекин бу сулола ҳукмронлиги остида Бирлашган, Хитой узоқ емас еди. Марказий текисликнинг Ғарбий ва Шимолий кўчманчи қабилалар томонидан босиб олиниши натижасида пойтахт Луоянгдан жанубга кўчирилди. Шарқий жиннинг шаклланишига Шимолий Хитойнинг барчаси кўчманчилар (Ҳунлар) томонидан босиб олинганлиги, бу ерда ўз подшоликлари, 16 барбар давлати деб аталиши ва Хитой зодагонларининг катта қисми жануб ва жануби-шарққа қочиб, у ерда давлат ташкил топиши сабаб бўлган.
Бу даврда ер солиғи тизими тубдан ўзгармади, лекин Ғарбий Жин даврида ижара ва тақсимловчи тўловчилар таркиби кенгайди: енди ер қонунларига кўра хотин-қизлар ва ўсмирлар ҳам тўловчиларга айланди. Биринчидан, ер рентасининг белгиланган ставкаси жорий етилди: ҳар бир му 8 шенгдан (суюқ ва қуйма жисмлар учун ҳажм ўлчови, 1.04 литрга тенг), кейинчалик уй хўжаликларининг 9 та бойлик ва камбағаллик тоифалари бўйича мутаносиб шкала жорий етилди.