Боб қадимги хитой солиқ тизими

1.2. Феодал тарқоқликнинг дастлабки даврида солиқ тизими

770 й.дан (Чжоу Пинг Ванг ҳукмронлиги) 476 й. гача (Чжоу Жин Ванг ҳукмронлиги) Хитой расмий жиҳатдан Шарқий Чжоу даврига, шунингдек, феодал тарқоқликнинг дастлабки даврига тўғри келади. Маҳаллий Зҳуҳоу беклар роли тобора мустаҳкамланди еса Гарбий Зҳоу ҳукмронлиги охирида, Марказий ҳокимият аҳамияти аста-секин, фақат Луоянг metropolitan вилояти ва шоҳ (Шанг) тўғридан-тўғри назорат остида атрофидаги ҳудудларни қолдириб, рад етди. Шундай қилиб, Зҳоу қироли Wанг аста-секин тенг орасида биринчи бўлиб, ва унинг устунлик унинг ортида давлат ёки Марказий ҳукумат аппарати кучига емас, балки фақат осмон ўғли, самовий мандати егаси сифатида уни ҳурмат диний ва мафкуравий анъанага асосланган еди. Бундан ташқари, Зҳоу давлатининг пойтахтини Луоянгга шарққа кўчириш Вангнинг ўз амалдорлари устидан сиёсий назоратни енгиллаштирганини, шу билан ҳақиқий мустақилликка еришганини англатарди. Зҳоу сулоласи охирги Wанг даврида, Пинг Wанг, Зҳоу пойтахти ниҳоят мамлакат сиёсий ҳаёт маркази бўлиши тўхтади. Бу хил марказ галма-гал ирсий тақдирлардан ҳосил бўлган бекликларнинг енг қудратлиси бўлди-аввал Хитойнинг ўта шарқида, сариқ Дарё оғзига яқин жойда Қи қироллиги, кейин ғарбда жиннинг жуда катта ва кучли салтанати, янги ва тез ўсиб бораётган Қин салтанати чегарасида. Заиф кироллик – Веи, Сонг, Зенг, Лу, ва бир неча бошқалар-камдан-кам ҳолларда мустақил куч сифатида ҳаракат қилди.
Шарқий Зҳоу икки даврга бўлинади: Баҳор ва куз (Чунқиу), урушаётган давлатлар Ера (Зҳангуо) томонидан таъқиб. Бу икки даврда-Баҳор ва куз ва урушаётган давлатлар-қадимги Хитойнинг иқтисодий ўсиши учун емас, балки ягона кучли империянинг янада шаклланиши учун асос солинди. Бу даврда темир воситаларини жорий етиш туфайли иқтисодиётда кескин юксалиш кузатилмоқда. Янги ерларни ўзлаштириш, суғориш иншоотларини ободонлаштириш, қишлоқ хўжалиги ва ҳунармандчилик ишлаб чиқаришининг ўсиши товар-пул муносабатларининг ривожланишига, бозорнинг шаклланишига ва савдогарларнинг ажратилишига ёрдам беради. Ҳарбий раҳбарлар, хизматчилар, савдогарлар қўлига ўтадиган, аждодлар аристократиясининг меросий ер егалигининг пасайишига ва ерга хусусий мулкчиликнинг мустаҳкамланишига олиб келадиган ота-боболари ер егалигининг меросий қулдор зодагонларининг йўқолиши кузатилади.
Баҳор-куз даври (Чунқиу) номи Конфуций ўзи томонидан, афсонага кўра, тахрир Лу, "Чунқиу" (баҳор-куз) князлиги тарихий хроникаси билан боғлиқ, шунинг учун бу давр аниқ бошланиш санаси бор – 722 мил.ав даврининг тугаши, одатда, Конфуцийнинг вафот етган йили (479), баъзан изоҳчилардаги охирги ёзувлар билан солномага (464) боғланади. Шуниси диққатга сазоворки, Лу Қироллигининг вилоят солномаси Хитой тарихининг бутун бир даври хронологиясининг асосига айланди.
Милоддан аввалги саккизинчи ва олтинчи асрларда сариқ Дарё ҳавзаси ҳудуди бир неча йирик подшоликлар билан ўнлаб ёки шу қадар ўрта ва кичик бекликлар ўртасида бўлиниб, уларнинг сони тобора камайиб борган. Шимоли – Ғарб ва ғарбга, фақат у-Вей Шарқ, ва Вей жанубга, фақат Чунқиу охиригача сиёсий муносабатларда ҳар қандай муҳим рол ўйнашни бошлади Ян Шоҳлиги, – шимоли-Шарқий Қи тез ривожланаётган Шоҳлиги еди учун, фақат у-Вей Шарқ, ва сариқ Дарё орқасида, Ванг домен ва Зенг ва Сонг яқин шоҳликлар. Сонг шарқида, Қи бироз Жанубий, Лу еди. Булар орасида, асосан, ҳавзанинг Жанубий қисмида, дарёнинг жанубида қолган подшоликлар ва бекликлар бўлиб, уларнинг баъзилари қин каби ҳисобланган ярим барбар Жанубий Чу билан чегарадош бўлиб, ҳукмдорлари доимо ўз қудратини ошириб, кўпинча ўрта давлатлар ишларига аралашганлар. Чу жануби, Ҳуаи ва Янтзе дарёлар қуйи оқимида, Чунқиу охирида муҳим рол, шунингдек Шарқ Юе қўшни давлат ўйнашни бошлади шу давлат еди. Бу Баҳор-куз даври (Чунқиу) геосиёсий харитасининг енг умумий конспекти еди. Ушбу бўлимда биз Баҳор-куз даврида Қи, Жин ва Лу фақат енг ривожланган ва кучли феодал князликларининг солиқ тизимларини кўриб чиқамиз.
Бу Қи князлигининг асосий сиёсий арбоби ва давлат аппаратидаги ислоҳотлар мафкурачиси Гуан Zhong бўлиб, у "кучли давлат, бой миллат" тамойилини еълон қилган. Унинг ички иқтисодий ва сиёсий курсларининг мазмуни деҳқонларнинг бўш турган ҳудудларга мустамлака кўчирилишини рағбатлантириш ва хусусий ер егалиги институтларини ривожлантиришдан иборат еди. Княз мавзеларининг аскарлар, деҳқонлар, ишчи ва савдогарлар синфларига аниқроқ бўлиниши ҳам бўлган. Ерга солиқ солиш соҳасида ер тақсимоти амалга оширилиб, солиқ солиш тупроқ сифатига, майдонига ва ер тоифасига қараб табақалаштирилди. Ер солиғи ҳар икки йилда, Рамердаги йиллик ҳосилнинг 30% ҳосил йилларида, 20% ўрта йилларда, 10% еса ориқ йилларда тўланган. Меҳнат мажбуриятлари ниҳоят солиқ-ижара билан алмаштирилди. Туз ва темир ишлаб чиқариш учун давлат (принстип) монополиялари ҳам жорий етилган бўлиб, улар бир sheng туз ва темир нархига солиқ қўшимча тарзида ифодаланган². Гуанин Zhong ҳам савдо солиқлар орқали озиқ-овқат нархлари назорат таклиф