|
12-асрда замонавий Хитой ҳудудида тўртта давлат ҳамкорлик қилди: шимолда – Джин Журчен империяси, шимоли-ғарбда – Ғарбий Хиа Тангут давлати, жанубда-Жанубий Сун империяси ва Юннанда Нанжао (Дали) давлат шаклланиши. Бу геосиёсий вазият мўғуллар фатҳи учун қулай еди, чунки ҳар бир давлат ички тартибсизликлар туфайли жуда заифлашиб, ўз мустақиллигини ҳимоя қила олмади
Мўғуллар деб номланувчи қабилалар 13-аср бошларида Хитойнинг Шимолий чегараларида пайдо бўлган ва уларнинг етник таркибида жуда ҳетерожен бўлган, татарлар, Таи-Зҳиуц, Кереиц, Наиманс, ва Меркиц. 12-асрнинг ўрталаридаёқ улар замонавий Мўғулистон ҳудудини, Ҳеилонгжианг дарёсининг юқори оқимида ва Байкал кўли атрофидаги даштларда айланиб ўтдилар. Мўғул яшаш жойларининг табиий шароити қишлоқ хўжалиги-чорвачилик-овчилик хўжалигининг ибтидоий мажмуасидан туриб кўчманчи чорвачиликни босиб олишга олиб келди, кейинчалик мўғулларнинг яққол ҳарбий ҳаёт тарзига айланди. 1206-йилда қабила бошлиқлари ва оқсоқоллар қурултойида Темучин Чингизхон (c. 1155-1227) номи билан бутун мўғул ҳукмдори деб еълон қилинди. У ўз давлатини мўғул деб атади ва дарҳол фатҳларни бошлади. Чингизхоннинг Яса деб аталмиш фатҳ урушларини мўғуллар учун ҳаёт йўли сифатида қонунийлаштириб, қабул қилинди. Фатҳ урушлари 1209-йилда Ғарбий Хиа мўғуллар истилоси билан бошланган. 1210-йилда. улар Жин давлати чегараларига бостириб кирган (ҳоз. Шанхи). 1215-йилда Чингизхон узоқ қамалдан сўнг Пекинни қўлга олди.
Шимолий Хитойдаги уруш 1234-йилгача давом етди ва Журчен Қироллигининг тўлиқ мағлубияти билан якунланди. Журченлар билан уруш тугаши биланоқ мўғул хонлари Жанубий қўшиққа қарши ҳарбий амалиётларни бошлаб юбордилар. Бир асрга яқин давом етган шиддатли уруш бошланиб, мўғуллар Ханчжоунинг жанубий Хитой пойтахтини фақат 1276-йилда егаллашга муваффақ бўлдилар.
Узоқ ва қатъий қаршиликка қарамай, ўз тарихида биринчи marta бутун Хитой чет ел босқинчилари ҳукмронлиги остида еди. Бу даврда Хитой суверен давлат бўлмай, Хитойга туташ ҳудудларни қамраб олган ва бутун Front Осиё ва Днепр даштларига чўзилган улкан мўғуллар империяси таркибига кирган. Уларнинг куч universal ва ҳатто universal белги даъво, мўғул ҳукмдорлари унга Хитой номи Юан берди, маъноси " дунёнинг асл яратиш."Мўғуллар ўз пойтахтини Қорақурумдан Пекинга кўчирди.
Собиқ Ўрта империя ва айниқса унинг Шимолий қисми кўчманчилар босқинининг ҳалокатли оқибатлари оқибатида чуқур таназзулга юз тутди. Бир марта-обод Хитой жуда ривожлантириш бекор қилинди. Мамлакат иқтисодиёти пасайди. Кимсасиз далалар ва депопулед шаҳарлар. Қул меҳнати кенг тарқалди. Бу тарих даври мўғуллар билан Хан ўртасидаги енг кучли миллий зиддиятлар билан ажралиб туради, мўғуллар жуда оғир иқтисодий ва сиёсий зулмни ўрнатдилар. Юан ҳукмдорларининг сиёсати мўғул етник гуруҳининг имтиёзларини тасдиқлаш сиёсатига асосланган еди.
Мамлакат иқтисодиётининг тартибсизлашуви шароитида мўғул ҳукмдорлари ўз тобе ҳудудларини бошқаришни тартибга солиш учун бурилиш ясадилар. Ҳафазард йиртқич йиғимлар ўрнига солиқни тузатишга ўтдилар: вилоятларда солиқ идораси яратилди ва аҳоли сензуралари ўтказилди. Мўғул зодагонлари Шимолий ва Марказий Хитойдаги ерларни назорат қилганлар. Мўғул ҳукмдорлари молиявий даромадларининг салмоқли қисми ўзига хос мулклардан олинган. Янги мулкдорлар екин майдонлари, томорқа ва бутун қишлоқларни мўғул зодагонлари, чет елликлар ва уларнинг хизматига кирган хитойликлар ва Будда монастирларига тақсимлаб бердилар. Жамиятнинг имтиёзли қисмини зиёли елита орасидан боқувчи расмий ерлар муассасаси барпо етилди. Юан империясининг жанубида ерларнинг кўп қисми мерос йўли билан сотиб олиш, сотиш ва ўтказиш ҳуқуқи билан Хитой егаларига қолдирилди. Жанубда солиқлар шимолга нисбатан оғирроқ еди. Гилдия ҳунармандларидан оғир йиғимлар ундирилган. Кўпинча улар молларнинг қўшимча қисмини беришга, гарнизон учун бепул ишлашга мажбур едилар. Савдогарлар ва уларнинг ташкилотлари ҳам оғир солиқларга тортилиб, кўплаб божлар тўлашган. Хитой савдогарлари мол ташиш учун махсус рухсатнома талаб қилдилар. Мўғул ҳокимиятининг молиявий сиёсати аҳолининг барча табақалари аҳволини ёмонлаштирди.
Юанни солиққа тортишнинг асоси анъанавий тарзда ер солиғи бўлиб, у тарихий фарқларга мувофиқ Шимолий ва Жанубий қисмларга бўлинган. Шимолда аҳолини икки ёқлама солиққа тортиш тизими мавжуд еди: ҳар бир динг бўйича сўров солиғи ва ҳар бир му бўйича ер солиғи, ставкалари доимий равишда ошиб борган. Жанубда иккита солиқнинг модификацияланган тизими мавжуд еди: солиқнинг ёзги қисми ҳудудий характерга ега еди, яъни айрим ҳудудларда у ундирилган, бошқаларида еса йўқ еди; солиқнинг кузги қисми ягона емас ва минтақа билан фарқ қиларди. Ҳар икки тизимда ҳам, шимолда ҳам, жанубда ҳам солиқ йиғиш асосан турличадир: гуруч, тарик – шимолда, ипакнинг ҳар хил турлари – жанубда. Аввалги империяларнинг табиий кенгайишининг аналоглари – Кеча тизими ҳам жорий етилди ва у шимолда қуйидагиларни ўз ичига олди:
Давлат учун ипак: 1260 йилдан бошлаб, ҳар бир оила ярим миқдори текис бўлиши керак бўлган ипак қурти бир хил турдаги ҳар 2 метр 2 жин 12 liang 8 qiang, ипак қурти махсус турдаги давлат 22 liang 4 qiang тўлаш мажбур бўлди, бошқа ярим рангли. Бундан ташқари, ҳар беш уй маҳаллий зодагонлар учун 6 liang (4 qiang) айбланган.
Баойин-2 лианг учун асосан кумуш ва ипакда хонтахтадан ундириладиган томорқа, ер ва полл солиғи
(чунки 1255)
Фенгчао-баойин билан бирга зарядланган қўшимча ҳақ, қўшимча билан 1 ҳар бир учун liang 4 маҳаллий мансабдор liang.
Жанубда қазиб олиш ҳар 10000 ярддан 100 кумуш кулча ёки 5000 Гуан миқдорида уй ҳақи шаклида амалга оширилган (гуан – 1000 мис танга тешиклари билан бир даста), шунингдек, баойин тизими.
Ҳарбий вазифаларни фақат мўғуллар амалга оширган, чунки империя қоидаларига кўра фақат мўғуллар армияда хизмат қилиши мумкин еди. Хитойликларга кенг кўламдаги меҳнат вазифалари, жумладан, мутлей вазифалари, нафақат одам, балки сигир билан аравасини ҳам жалб етувчи мажбуриятлар ва бошқалар бўйсунар еди.
Туз монополиялари ва туз солиқларидан олинадиган даромадлар давлат даромадларининг муҳим манбаи еди. Чой монополияси асосан чой солиғига асосланган; алкогол ва сирка ишлаб чиқариш даромадга 25% солиқ тўлаш шарти билан хусусий бой хонадонларга рухсат берилган, алкогол ва сирка истеъмол солиғи 10% ни ташкил етган ва нархга киритилган. Монополиялар давлат даромадларини юзага чиқаришда муҳим рол ўйнади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
