Bizness tizimlari tahlili va loyihalash

Talablar xujjatlari. Xujjatning asosiy maqsadi, tizim xaqidagi ma’lumot va maqsadlar., yondashuvlar. Loyihalashtirilayotgan tizimning dеtallashtirilgan tasnifi (Ma’lumotlar & funksionallik).

Rasm 3.2. “Portativ Audio Qurilmasi” ga bo‘lgan talabning tarmoqli chizmasi

Masalan: Korxona raxbari yangi biznеs axborot tizimini kiritishni rеjalashtirilmoqda va loyixa bajaruvchi dasturchilarga bеriladigan biznеs axborot tizimiga qo‘yilgan talablar ishlab chiqilish lozim bo‘lsin. Buning uchun buyurtmachi (Funksionallik, ishlatilish xolati, ishlash samaradorligi, qo‘llab quvvatlash, chеklovlari, intеrfеysga bo‘lgan talablar va fizik) talablarni ishlab chiqishi lozim.

Ishni bajarish tartibi

1. 
   Talaba amaliy ishida tanlagan variant bo‘yicha talab tahlilini olib borish
   
   1. 
      Funksionallik (tizim qanday imkoniyatlarga egaligi)
      
   2. 
      Ishlatilish holati (qanday sharoit va atrof-muhitda ishlatiladi)
      
   3. 
      Ishlash samaradorligi (Tizim ishlash tezligi, qulayligi)
      
   4. 
      Qo‘llab quvvatlash (Tizimni barqaror ishlashi uschun shart-sharoitlar)
      
   5. 
      Cheklovlar (Tizimga qo‘yilgan cheklovlar, nimalar mumkin/mumkin emas)
      
   6. 
      Interfeysga bo‘lgan talablar (Tizim interfeysiga qo‘yilgan talablar, rangi joylashuvi, tuzilishi)
      
   7. 
      Fizik talablar (qaysi joyga fizik o‘rnatilishi)
      
2. 
   Talabning tarmoqli ko‘rinishini chizish
   

Nazorat savollari

1. 
   Tizimlar tahlili faoliyati nima?
   
2. 
   Dalillarni aniqlash qanday amalga oshiriladi?
   
3. 
   Hujjatlar muhokamasi qanday amalga oshiriladi?
   

4- AMALIY ISH
Ma’lumotlar va jarayonlar modеli.
Ishdan maqsad: Relatsion modelni o‘rganish, hamda jadvallar orasida bog‘lanishlarni amaliy bog‘lash ko‘nikmalarini olish.


Nazariy ma’lumotlar
Ma’lumotlar bazasi modellari quyidagi turlarga bo‘linadi:

• 
  Daraxtsimon (ierarxik) modellar.
  
• 
  Tarmoqli (to‘rli) modellar.
  
• 
  Relyatsion modellar.
  

Yana shu narsani ta’kidlash lozimki, ma’lumotlar bazasi modellarining faqatgina yuqorida qayd qilingan modeli mavjud deyish, noto‘g‘ri. Chunki, bulardan tashqari yana ma’lumotlar bazasining binar munosabatlar modeli, ER – modellari, semantik model kabi boshqa turlari ham mavjud. Lekin amalda asosan dastlabki ta’kidlangan turli modellar ko‘proq qo‘llanilib kelinmoqda. Shuning uchun ham biz ushbu modellarga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
Daraxtsimon (ierarxik) modelda ob’ektlar yozuvlar ko‘rinishida ifodalanadi.
Ierarxik modelda ikki yarusdagi elementlar bog‘langan bo‘lsa, unday ma’lumotlar tarmoqli (to‘rli) modelda ifodalangan deyiladi. Tarmoqli modellarda ham ob’ektlar daraxtsimon modellardagi kabi yozuvlar ko‘rinishida tasvirlanadi. Ob’ektlarning o‘zaro aloqalari yozuvlar o‘rtasidagi aloqalar sifatida tavsiflanadi. Relyatsion modellarda esa ob’ektlar va ularning o‘zaro aloqalari ikki o‘lchovli jadval ko‘rinishida tasvirlanadi. Ma’lumotlarning bunday ko‘rinishda tasvirlanishi ob’ektlarning o‘zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos bo‘ldi:

• 
  Ma’lumotlar turi – relyatsion MB saqlanadigan ma’lumot qiymatlari;
  
• 
  Domen – domenlar ma’lumotlarni ayrim asosiy turlarini aniqlash orqali o‘rnatiladi;
  
• 
  Atributlar – jadval ustunlar nomlari;
  
• 
  Bog‘lanish – relation so‘zidan olinib munosabatni bildiradi;
  
• 
  Birlamchi kalit – bu kalit tashqi MB bilan bog‘lanishni o‘rnatish uchun xizmat qiladi.
  

Rasm 4.1. “Yotoqxona” o‘byektining “Infologik” modeli

Rasm 4.2. “Yotoqxona ” ob’yektining relatsion modeli

R uyhatdan o‘tish

A riza

K irish

I NSERT

S ELECT

D ATA

D B

Rasm 4.3. “Yotoqxona ” ob’yektining jarayonlar modeli

Yotoqxona tizimini o‘rganish mobaynida uning relatsion modelini tuzish asosiy va eng kerakli jarayon hisoblanadi. Chunki relatsion model orqali qaysi jadvallar o‘zaro bog‘liqligini va ortiqcha ma’lumot ko‘payib ketmasligidan qutilamiz. Har bir tizim ishlab chiqarilayotganda birinchi uning relatsion modeli ishlab chiqiladi. Hamda bu bizning dasturni tuzish jarayonimizga qulaylikni yuzaga keltiradi.