Биринчи ўзбек археологи, академик Я.Ғуломов ҳаёти ва илмий мероси

Панджикент ёдгорлиги (Тожикистон)
ПАНЖАКЕНТ, Панжикент — Тожикистоннинг Суғд вилоятидаги шаҳар (1953 й. гача шаҳарча). Зарафшон дарёси водийсида, Самарканддан 68 км жан.-шарқда. Аҳолиси 30 минг кишига яқин (1990-й.ларўрталари). Олтин руда к-ти, озиқ-овқат (вино, сут, тамаки-ферментация, консерва заводлари, гўшт, шоли-ун к-тлари) саноати мавжуд. Тарих-ўлкашунослик музейи, педагогика билим юрти бор. Ҳоз. П. дан 1,5 км жан.-шарқда қад. П. шаҳри харобалари жойлашган. Унинг майд. 13,5 га, шаҳристон, кўҳандиз, рабод ва кабристондан иборат. П.ни 1938—40 й.ларда археолог В. Р. Чейлитко текширган. Шаҳар харобаларини мунтазам ўрганишни
Панжакент. «Чавандоз эркак ва аёл»
Қадимги Панжакент. Деворий нақшлар (Эрмитаж, Санкт-Петербург).
A. Ю. Якубовский 1946 й.дан бошлаб берди, 1953 й.дан текшириш ишларини А.М.Беленицкий давом эттирди. Шаҳристондан кўп кўча тармоклари, Хом ғишт ва пахсадан қурилган 2 қаватли айвонли турар жой бинолари, хунармандчилик устахоналари ва дўконлар қолдиғи топилди. Шахристон марказида 5—7-а.ларга оид ибодатхона кўринишида 2 та бино бўлган. Шаҳар деворидан ғарбда уч қават истеҳком б-н ўралган кўҳандиз жойлашган. Шаҳардан шарқида эса 2 қават уйли ҳовлилар (чорбоғлар) бўлган. Кўх.андизда қамал вақтида яшашга мўлжалланган мустаҳкам минора (донжон) ва ҳоким саройи жойлашган. Археологик қазишлар жараёнида П.дан бир неча минг жез ва кумуш танга топилган. Булардан П.да зарб қилинган суғд тангалари алоҳида қимматга эга. Сопол парчаларига суғд тилида ва камдан-кам араб тилида тушь-сиёхда ёзувлар битилган. Купчилиги ёнгин пайтида куйиб кетган сопол ҳайкаллар, ўйиб ишланган ёғоч шакллар, шунингдек, ҳар хил мазмундаги манзаралар тасвири ва нақшгул солинган ёғоч ғўлалар топилди. Айникса, деворларга ишланган расмларда — оқсуяклар базмлари, диний маросимлар, ов, жанглар манзаралари ва мифологик шакллар тасвирланган. Шаҳар 5—8-а. ўрталарида равнақ топган, 8-а. 1-чорагида шаҳарни араб босқинчилари вайрон қилган. 8-а. 2-ярмида П. бутунлай харобага айланиб, аҳоли яшамаган. Қад. П. асосида музей-қўриқхона ташкил этилган.
Ад:. Бел ени цки й А. М., Распопова
B. И., Древний Пенджикент, Душанбе, 1971; Беленицкий А. М., Монументальное искусство Пенджикента, М., 1973.