Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

Qalqovichli difmanometrlar. Qalqovichli difmanometlarning ishlash prinsipa
kosali manometrlarnikiga o‘xshash, ammo ularda bosimni o‘lchashda kosadagi
suyuqlik sathi balandligining o‘zgarishi natijasida qalqovichning siljishidan
foydalaniladi. Uzatish qurilmasi yordamida qalqovichning siljishi strelkaga uzatiladi.
Bular, ko‘pincha, bosimning o‘zgarishini o‘lchash uchun ishlatiladi.
3. 2- rasmda qalqovichli difmanometr sxemasi ko‘rsatilgan. Katta bosim
beriladigan idish musbat, kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. Musbat
idishga P1 > R2 bosim berilganda undagi suyuqlik sathi h2 ga pasayib, manfiy
idishdagi sath h1 ga ko‘tariladi. R1 – R2 bosimlar ayirmasi suyuqlik ustuning h
uzunligi orqali muvozanatlashadi:

2. 
   – rasm. Qalqovichli difmanometr sxemasi
   

h=h1+h2 ........ (3.11)
Bosimlar farqiningg muvozanat sharti quyidagi tenglama orkali ifodalanadi:
P1-P2=∆P=h·g(ρ-ρ1) .... (3.12)
bu erda, ∆R — bosimlar farqi, Pa;
ρ — difmanometr ichidagi suyuqlikning zichligi, kg/m3.
Silindr shaklidagi idishlar uchun bu shart quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:
S1·h1=S2·h2 (3.13)
bu erda, S1 — manfiy idish kesimining yuzasi, m2; S2 — musbat idish kesimining yuzasi, m2;
yoki
4 4
2
2
2
1
D
h d h (3.14)
bu erda, d va D—manfiy va musbat idishlarning diametri, m.
(3. 14) tenglamadan
2 2

1 2 Dd h h

(3.15)

(3. 15) tenglamni (3. 11) ga qo‘ysak, quyidagiga ega bo‘lamiz:

h h2 1 (3. 16) ni (3. 12) ga qo‘yamiz	(3.16)
1 ( 1) 1 2 2  p P P h g	(3.17)

Dd 22 2 2

Dd Ma’lum asbob uchun (1 + 2
2
Dd
) va g(ρ -ρ1) kattaliklar doimiy bo‘lgani uchun
ularni K va K1 orkali ifodalasak:
P1-P2=∆P=K·K1·h2 (3.18)
Shunday qilib, difmanometr idishlaridagi bosimlar farqi qalqovichning siljishi
bilan ta’riflanadi. Agar musbat idishning hajmi o‘zgarmas bo‘lib, manfiy idishning
diametri va uzunligi o‘zgartirilsa, bosimlar farqini o‘lchash chegaralarini o‘zgartirish mumkin. (3.11) va (3.15) tenglamalarni birgalikda echib, manfiy idishning diametrini topamiz, ya’ni:

2 2h h h d D  

(3.19)

(3.19) tenglamadan D, h va h2 larning berilgan qiymatlarida manfiy idishning

kerakli diametri aniqlanadi. Qalqovichli difmanometrlarning turli maqsadlarga mo‘ljallangan xillari chiqariladi. Simob bilan to‘ldirilgan difmanometrlar uchun bosim farqini o‘lchash chegarasi 6,3 dan 25 MPa gacha, ortiqcha bosimni o‘lchash chegarasi esa 4 dan 40 MPa gacha. Moy bilan to‘ldirilgan difmanometrlar uchun bosim farqini o‘lchash chegarasi 40 Pa dan 4 kPa gacha, statik ortiqcha bosimni o‘lchash chegarasi esa 0,25 MPa gacha. Texnik difmanometrlar 1 va 1,5 aniqlik sinfida chiqariladi. Qalqovich siljishi bosimning maksimal farqida difmanometrning barcha turlari uchun 30,5 mm
ga teng. Ko‘rsatishlarni 50 m dan ortiq masofaga uzatish zarur bo‘lgan hollarda elektr va pnevmatik o‘zgartkichli masofaga uzatuvchi difmanometrlar qo‘llanadi.
Asbobsoz.lik sanoati DP turidagi ko‘rsatuvchi va o‘zi yozar qalqovichli
difmanometrlar chiqaradi. Etti tur — o‘lchamli almashtiriladigan manfiy idishlar
chiqariladi. Ular 25 MPa gacha statik bosimda 6,3 kPa dan 0,1 MPa gacha bo‘lgan
bosmlar farqini o‘lchaydi. Asboblarning xatoliklari o‘lchash chegarasining ±2%
idan oshmaydi. Yuqorida ko‘rilgan suyuqlikli manometrlarning va difmanometrlarning afzalligi ularning soddaligi va katta aniqlikda o‘lchashda ishonchliligidadir. Qalqovichli difmanometrlarda to‘ldiruvchi ishchi suyuqlik sifatida simob, vazelin moyi, shuningdek, transformator moyi ishlatilar edi, ammo simobning zararliligi tufayli uning ishlatilishi keskin cheklangan, shuning uchun, qalqovichli asboblar o‘rniga ko‘proq deformasion asboblar ishlatilmoqda.