Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

2.3 – jadval.
Standart termoelektr termometrlar

Yuqorigi o‘lchash chegarasi, °C	Termoelektr termometrlar turi	Darajalash belgisi, yangisi (eskisi)	Pastki o‘lchash chegarasi, °C
Uzoq vaqt qo‘llanishda	Qisqa vaqt qo‘llanishda
Mis – kopelli	-	-200	100	600
Mis – mis-nikelli	T	-200	400	600
Temir – mis nikelli	J	-200	700	900
Xromel – kopelli	(XK)	-50	600	800
Nikel–xrom – mis-nikelli	E	-100	700	900
Nikel–xrom – nikelli	K	-	-	-
Alyuminiyli (xromel alyumelli)	(XA)	-200	1000	1300
Platinorodiy (10%) – platinali	S(PP)	0	1300	1600
Platinorodniy (30%) – platinorodiyli (6%)	V(PR)	300	1600	1800

Volframreniy (5%) – volframreniyli (20%)

(VR)

0

2200

2500

Musbat termoelektrod 95% volframdan va 5% reniydan yoki 90% volframdan va 10% reniydan tashkil topgan qotishma, manfiy elektrod 80%
volframdan va 20% reynidan tashkil topgan qotishma. Sanoatda termoelektr
o‘zgartkichlarning 9 turidan foydalaniladi. 2.5 - rasmda ba’zi standart termoelektr
termometrlarining EYuKi bilan harorat


2.5 – расм. Стандарт термоэлектр
термометрларининг характеристикалари.
orasidagi bog‘lanish ko‘rsatilgan. TXK turidagi termojuft boshqa standart termojuftlarga qaraganda ancha katta TEYuK hosil qila oladi. Termoelektr generator, termoelektr sovitgich va turli o’lchash asboblarida yarim o‘tkazgichli termojuftlar ishlatiladi. Ularning TEYuK metall va metall qotishmalaridan ishlangan oddiy termojuftlar TEYuKidan 5...10 marta katta.Bu termojuftlarda
termoelektrod materiallar sifatida ZnSB va CdSb qotishmalari
ishlatiladi. Turli muhitlar haroratini o‘lchaydigan termojuftning sxemasi
2.6- rasmda ko‘rsatilgan. U g‘ilof 1, qo‘zg‘almas yoki qo‘zg‘aluvchi
shtuser 2, ko‘zg‘almas shtuser bilan naycha 6 orqali, shtuser
harakatda bo‘lganda esa g‘ilof bilan bevosita ulangan kallak 3 dan
iborat. Qopqoqda izolyasion materialdan ishlangan ulagich 4
joylashgan. Bunda termojuftni o’lchash asbobi bilan ulaydigan
termoelektrod 5 va simlar uchun qisqichlari bor.

2.6 – расм.
Терможуфт тузилиши.
Himoya g‘iloflari ko‘pincha +1000°C gacha haroratlar uchun po‘latning turli rusumlaridan tayyorlanadi. Bundan ham yuqoriroq haroratlarda qiyin eriydigan
birikmalardan tayyorlangan maxsus g‘iloflar ishlatiladi. Oxirgi vaqtda kabell turdagi termoelektr termometrlar keng tarqalmoqda. Ular bosim 40 MPa bo‘lganda —50 dan +1100°C gacha bo‘lgan haroratlar oralig‘ida ko‘llanadi. Kabell turdagi termometrlarning muhim afzalligi ularning AESlarning energetik reaktorlarida
ishlashga imkon tug‘diradigan radiasion chidamliligi, shuningdek, issiqlik zarblariga, tebranishga va mexanik kuchlarga nisbatan chidamliligining yuqoriligi kiradi. Sirt haroratlarini o‘lchashga mo‘ljallangan termoelektr termometrlar maxsus tuzilishga ega. Bunday termojuftlardan kimyo sanoatida keng foydalaniladi, ular turli uskuna, quvur, mashinalarning aylanuvchi qismi va hokazolarning sirt haroratini o‘lchashga xizmat qiladi. Maxsus termoelektr termometrlardan vertikal uskunalarda (ammiak sintezi kolonnalarida, metanol va h.) haroratni o‘lchash uchun ishlatiladigan ko‘p zonalitermometrlarni ko‘rsatish mumkin. Termojuftlarning asosiy kamchiligi sifatida ularning inersionligining kattaligini ko‘rsatish mumkin (5 minutdan ham oshadi).