Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

Qarshiliklar o‘lchashning ko‘prik sxemasi
Termometrlar qarshiligini o‘lchash uchun elektrotexnikada foydalaniladigan
odatdagi muvozanatlashtirilgan va muvozanatlashtirilmagan ko‘prik sxemalarini
qo‘llash mumkin.
Muvozanat ko‘priklari ikki xil: laboratoriyada (noavtomatik) va sanoatda
ishlatiladigan (avtomatik) bo‘ladi. YArim o‘tkazgichli termoqarshiliklarning o’lchash
asbobi sifatida esa, odatda, muvozanatlashtirilmagan ko‘priklar xizmat qiladi.
2.17 - rasmda karshilik termometri ulanadigan,
o‘zgarmas tokda ishlaydigan muvozanatlashtirilgan
ko‘prikning prinsipial sxemasi keltirilgan. Ko‘prik
ikkita doimiy karshiliklar (rezistorlar) R1 va R2, reoxord

qarshilik termometri Rt va ulaydigan simlarning karshiliklari Rsim dan iborat. Ko‘prikning bir diagonaliga o‘zgarmas tok manbai, ikkinchisiga esa almashlab

ulagich P orqali nol indikator NP ulanadi. Reoxord Rr
ning sirpang‘ichi siljishi tufayli ko‘prikning erishilgan
muvozanat holatida uning diagonalidagi tok kuchi nolga
teng bo‘ladi. SHu paytda ko‘prikning b va d uchlaridagi

2.17–расм.
Мувозанатлаштирилган
кўприкнинг принципиал
схемаси
potensiallar teng bo‘ladi. I manba toki ko‘prikning a uchida ikkiga — 11 va 12 ga
bo‘linadi.
Demak, R1 va R2 qarshiliklar bir-biriga teng bo‘lgani uchun quyidagi
tenglamani yozish mumkin:

R1I1=R2I2	(2.62)
Ko‘prikning bs va sd elkalaridagi potensiallar ham teng bo‘ladi, ya’ni
IPRP=It(Rt+2Rsim) (2.62) tenglamani (2. 63) tenglamaga bo‘lsak	(2.63)

p P Rt Rсим It R I R I R I ( 2 ) 1 1 2 2  

(2.64)

Agar I0=0,11=Ip va I2=It bo‘lsa,

R1(Rt+2Rsim)=RpR2 t p Rсим R R 2 2 1 

(2.65) (2.66)

RR
Agar atrofdagi haroratni doimiy deb hisoblasak,
2Rsim = sonst.
U holda (2. 66) tenglama quyidagi ko‘rinishni oladi:
Rt=K·Rp-K1=f(Rp) (2.67)
SHunday qilib, Rt. o‘zgarishi bilan reoxord qarshiligi
R
p o‘zgartirib, ko‘prikni muvozanat xolatga keltirish mumkin. O‘lchanayotgan muhit
haroratining o‘zgarishi katta bo‘lib, Rp ning o‘zgarishi sababli yuzaga keladigan
xatolik mikdori ko‘payib ketish xavfi paydo bo‘lganda, qarshilik termometrining uch
simli ulash sxemasi ko‘llanadi (2. 18-rasm).
Bunday ulash usulida bir simning qarshiligi Rt karshilikka, ikkinchi simning
karshiligi esa Rp o‘zgaruvchi qarshilikka qo‘shiladi. Ko‘prik muvozanatining
tenglamasi quyidagicha bo‘ladi:

( ) , R R R R t cии p сим R1=R2 bo‘lsa, R+Rsim=Rp+Rsim	(2.68)
(2.69)

2. 
   1
   RR
   Bu tenglamadan ko‘rinib turibdiki, uch simli sxemada simlarning qarshiligi
   o‘lchash natijasiga ta’sir qilmaydi.
   Uch simli sxemalarda har bir liniyadagi alohida moslash qarshiliklari
   yordamida berilgan Rsim qiymatgacha olib boriladi. Muvozanatlashtirilgan ko‘prik
   sxemalarining kamchiligi (qo‘l manipulyasiyasini bajarish zaruriyati)
   muvozanatlashtirilmagan ko‘priklar sxemasida bartaraf etilgan.