Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

Suyuqlikli manometrik termometrlar tizimi boshlang‘ich bosim ostida
suyuklik bilan to‘ldiriladi. Buning uchun simob, ksilol, propil alkogol, metaksilol va hokazolar ishlatiladi. Suyuklikli termometrlar uchun bog‘lovchi kapillyarlar uzunligi 0,6 m dan 10 metrgacha bo‘ladi. Bu termometrlar — 150°C dan 600°C gacha bo‘lgan haroratlarni o‘lchashga imkon beradi.
Termoballon harorati t0 dan t gacha orttirilganda undagi suyuklik kengayadi,
ortikcha hajm kapillyarga va monometrik prujinaga ta’sir etadi. Broq, termoballon va kapillyar qattiqligi monometrik prujinanikidan anchagina ko‘p, shuning uchun, tizim hajmining orttirilishi monometrik prujina hajmining o‘zgarishi hisobidan bo‘ladi. Monometrik prujinaning deformasiyalanishi natijasida uning erkin uchi siljiydi. Suyuqlik uchun harorat ta’sirida o‘zgargan bosimni quyidagi tenglama orqali topish mumkin:

bu yerda, ∆R — berilgan bosimning o‘zgarishi, N/m2; β — berilgan suyuklikning xajmiy kengayish koeffisienti,
1/град ; ∆t - haroratning o‘zgarishi, °C; μ – berilgan suyuqlik xajmining kamayish koeffisienti, m2/N.
Termoballondan siqib chiqariladigan ortikcha suyuqlik hajmi quyidagi
tenglama yordamida hisoblanishi mumkin:
V V0 (3a)(t t0 ) (2.16)
bu yerda, V0 — t0 haroratda termoballondagi suyuqlik xajmi; a — termoballon materiali
chizikli kengayishining temperatura koeffisienti; β — suyuklik hajmiy kengayishining temperature koeffisienti.
(2.16) tenglamadan ko‘rinadiki, qizdirishda suyuqlik hajmining o‘zgarishi
haroratning chiziqli funksiyasidan iborat ekan. SHuning uchun, suyuqlikli
termometrlarning shkalasi gazli termometrniki kabi tekis bo‘ladi.
Termometrdagi suyuqlik qaynab ketmasligi uchun undagi boshlang‘ich bosim
1,47...4,96 mN/m2 (15...50 kg/sm2) gacha bo‘lishi mumkin.
Ta’kidlab aytamizki atrof - muhit haroratining o‘zgarishidan kelib chiqadigan
xatolik suyuqlikli termometrlarda gazli termometrlarga qaraganda katta. Bu xatoliklar gazli termometrlar uchun hisoblanadigan tenglamalar bo‘yicha hisoblanaveradi. Kapillyar haroratining o‘zgarishida ayniqsa katta xatoliklar yuzaga keladi. Shuning uchun, kapillyarning uzunligi katta bo‘lganda kompensasion qurilmadan foydalanish zarur. Suyuqlikli termometrlarda termoballonning manometrga nisbatan balandligi bo‘yicha turlicha joylashishidan kelib chiqadigan xatolikni ham e’tiborga olish lozim.
Bu xatolikni, asbobni o‘rnatgandan keyin, nolni to‘g‘rilash hisobiga kompensasiya
qilish mumkin.