|
Kapillyar viskozimetrlar
M. P. Volarovichning ma’lumotlariga ko‘ra, qovushoqlikni o‘lchashning
taxminan 80% i kapillyar asboblar bilan o‘tkazilib, ular nazariy jihatdan eng ko‘p
ishlab chiqilgan va amalda tadqiq qilingan.
Kapillyar viskozimetrlar o‘lchash aniqligining yuqoriligi, o‘lchashning katta
diapazoni va nisbatan soddaligi tufayli keng tarqalgan. Keyingi yillarda texnologik
jarayonning o‘tishidagi qovushoqlikni avtomatik tarzda nazorat qilish va rostlashga
mo‘ljallangan kapillayar viskozimetrlar yaratildi. Bu asboblar nisbatan toza va bir
jinsli suyuqliklar qovushqoqligini nazorat qilishda ishlatiladi.
Kapillyar viskozimetrlarning ishlash prinsipi Puazeyl kapillyar naychasidan
suyuqlikning oqib chiqish qonuniga asoslangan. Bu qonun quyidagicha ifodalanadi:
bu erda Q — naychadan oqib chiqadigan suyuqlikning hajmiy sarfi, m3/s; d — naycha diametri, m; μ —
suyuqlikiing dinamik qovushoqligi, Pa s; l—naychaning uzunligi, m; ∆R — naycha uchlaridagi bosimlar farqi, Pa.
Agar Q, d, l kattaliklarning qiymati doimiy bo‘lsa, qovushoqlikni aniqlovchi
ifoda quyidagi ko‘rinishga keladi:
SHunday qilib, suyuqlik qovushoqligini o‘lchash suyuqlik o‘tadigan kapillyar
naycha uchlaridagi bosimlar farqini o‘lchashdan iborat. Bu erda, suyuqlikning
yumaloq kesimi tirqishlardan oqib chiqishi og‘irlik kuchi bosimi yoki tashqi bosim
ta’sirida sodir bo‘lishi mumkin. Kapillyar viskozimetrlar ikki katta guruhga
bo‘linadi: laboratoriya viskozimetrlari va avtomatik ishlaydigan viskozimetrlar.
Keyingi viskozmetrlarga bosim ostida suyuqlik oqib chiqadigan va erkin oqib
chiqadigan asboblar kiradi. Suyuqlik erkin oqib chiqadigan asboblar o‘z navbatida
ikki turga: sath o‘zgaradigan va o‘zgarmaydigan asboblarga bo‘linadi.
6.39 – расм. Капиляр вискозиметр
схемаси.
6.39-rasmda kapillyar viskozimetr sxemasi keltirilgan. SHesternyali nasos 1
tahlil qilinayotgan suyuqlikning mutlaqo doimiy miqdorini kapillyar naycha 3 ga
uzatadi. Kapillyar naychaning kirishi va chiqishidagi bosimlar farqi sezgir
difmanometr 2 orqali o‘lchanadi. Difmanometrning shkalasi qovushoqlik birligida
darajalanadi. Kapillyar naychaning diametri d va uzunligi l o‘lchash chegaralari va
o‘lchanayotgan suyuqlik turiga qarab tanlanadi. O‘zgarmas haroratni ta’minlash
uchun viskozimetr naychasi odatda, haroratni avtomatik rostlovchi termostatga ulanadi. Kapillyar viskozimetrning o‘lchash chegaralari 0,001... 10 Pa s. Laboratoriya asboblarida o‘lchash xatoligi ±3...5%.
6.40 – расм. Автоматик
капилляр вискозиметрнинг
принципиал схемаси
6.40-rasmda avtomatik kapillyar viskozimetrning tuzilishi bir oz o‘zgargan
prinsipial sxemasi keltirilgan. Nazorat qilinayotgan suyuqlik o‘zgarmas sarf bilan
dozalovchi nasos 1 yordamida kapillyar naycha 2 orqali so‘rib olinadi. Naychadagi bosimning pasayishi difmanometr 3 bilan o‘lchanadi, uning
shkalasi qovushoqlik birliklarida darajalangan. Viskozimetr termostat 4 ra o‘rnatilgan. Odatda, asbob diametri va uzunligi turlicha bo‘lgan kapillyarlar komplekti bilan ta’minlangan bo‘ladi. Kapillyarning diametri va uzunligi o‘lchash chegaralariga qarab tanlanadi. Ishlash prinsipi o‘z og‘irligi ta’sirida suyuq mahsulotlarning oqib chiqishiga asoslangan viskozimetrlar eng ko‘p tarqalgan. Ularning asosiy qismi datchik bo‘lib, u past tomonidan kalibrlangan naycha bilan tugaydigan sig‘imdan iborat. Sig‘imga uzluksiz ravishda suyuqlik beriladi, uning sarfi doimo bir xilda saqlab turiladi. Sig‘imdagi suyuqlik sathi uning qovushoqligiga mutanosib ravishda o‘zgaradi. Sathni o‘lchab, qovushoqlikning qiymati topiladi. Bu asboblarning boshqa turlarida, aksincha, suyuqlik sathi bir xilda ushlab turiladi, lekin qovushoqlikka bilvosita bog‘liq bo‘lgan boshqa parametr (masalan, suyuqlik sarfi, kapillyarning siljishi, kapillyarning diametri yoki uzunligi va hokazo) o‘lchanadi. Birinchi tur asboblar
o‘zgaruvchan sathli viskozimetrlar deb, ikkinchi tur asboblar esa o‘zgarmas sathli
viskozimetrlar deb ataladi. Toshkent davlat texnika universiteti professor - o‘qituvchilari tomonidan suyuq mahsulotlarning erkin oqib chiqishiga asoslangan pnevmatik va elektrik viskozimetrlarning har xil turlari yaratilgan. Erkin oqib chiqishga asoslangan viskozimetrlardan o‘zgaruvchan sathli asboblar keng qo‘llanilmoqda. 6.41-rasmda membranali pnevmatik viskozimetrning sxemasi keltirilgan.
Tekshiriladigan suyuqlik nasos-dozator 1 yordamida so‘rib olinadi va issiqlik almashgich 2 orqali silindrik idish 3 ga haydaladi, u erdan kapillyar 4 orqali sig‘im 5 ga oqib chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
