|
6.41 – расм. Мембранали пневматик
вискозиметр схемаси.
Kapillyar 4 idish 3 ning yon devorida joylashgan bo‘lib, gidravlik kamera 7 ning
yuqorigi membranasi 6 shu idishning tubi bo‘lib xizmat qiladi. Gidravlik kamera
ostida chiqarish soplosi 9 bilan pnevmatik kamera 8 joylashgan. Havo pnevmatik
kameraga ma’lum 0,14 MPa bosim bilan doimiy drossel 10 orqali beriladi. Asbob
aralashtirgichli dvigatel 12 bilan ta’minlangan termostat 11 da joylashgan.
Tekshirilayotgan suyuqlikning qovushoqligi o‘zgarganda uning idish 3 dagi
sathi o‘zgaradi. Buning natijasida gidravlik kameraning yuqorigi membranasi egiladi va u o‘z navbatida qapqoq vazifasini bajaruvchi membrana 6 ni egilishga majbur etadi. Natijada soplo 9 ning ochilish yoki yopilish darajasini o‘zgartiradi, bu soplo pnevmatik kamera 8 ni atmosfera bilan tutashtirib turadi, bu erda, kamera 8 da havo bosimi o‘zgaradi va bu o‘zgarish o‘lchash asbobi 13 yordamida o‘lchanadi. Uning shkalasi bevosita kinematik qovushoqlik birliklarida darajalangan. 6.42- rasmda zoldirli pnevmatik viskozimetrning sxemasi keltirilgan.
Pnevmokamerani atmosfera bilan tutashtiruvchi zoldirli klapanning qo‘llanilishi juda yuqori aniqlikda o‘lchashni ta’minlaydi.
Suyuqlikning qovushoqligini o‘lchashda uning kapillyar 2 li idish 1 dagi sath
o‘zgaradi. Qovushoqlikning ortishi suyuqlikning gidravlik bosimi hisobiga
membrana 3 ning pastga egilishiga sabab bo‘ladi. Natijada zoldirli membrana bilan
biriktirilgan zoldirli klapan 4 havo bilan to‘ldirilgan pnevmokamera 5 ning yuqorigi qismidagi konussimon teshikni berkitadi. Havo pnevmokameraga magistral havo yo‘lidan doimiy drossel 7 yordamida 0,14 mPa bosimda beriladi. Bosim suyuqlik sathin balandligining o‘zgarishiga mutanosib ravishda ortadi, bunga prujina 12 ning siljishi natijasida erishiladi. Qovushoqlik kamayganda zoldirli klapan ko‘tariladi va havo teshik 8 orqali atmosferaga chiqib ketadi. Kapillyar 2 dan oqib chiqadigan suyuqlik sig‘im 9 ga tushadi, u erdan shesternyali nasos 10 yordamida so‘rib olinadi, nasosni reduktorli sinxron dvigatel 11 harakatga keltiradi. Nasos tekshirilayotgan suyuqlikni termostat orqali so‘rib oladi (chizmada ko‘rsatilmagan). Ikkilamchi asbob 6 sifatida o‘ziyozar PV4-E yoki manometrdan foydalanilgan bo‘lib, ularning shkalalari qovushoqlik birliklarida darajalangan bo‘ladi. O‘lchash chegaralari (212—938)∙103 Pa∙s ni, nisbiy keltirilgan xatolik ±2% ni tashkil qiladi.
6.43 – расм. Ҳалқали вискозиметрнинг
схемаси
6.43- rasmda halqali viskozimetrning prinsipial sxemasi keltirilgan. Xalqasimon
kamera 3 prizma 2 ning tayanch oyoqlari yordamida o‘z geometrik markaziga osib
qo‘yilgan. Halqaning pastki qismiga yuk 4 mahkamlab qo‘yilgan. Suyuqlik thermostat orqali halqasimon kamera 3 ga so‘rib olinadi va kapillyar naycha 5 dan idish 6 ga oqib chiqadi. Suyuqlikning qovushoqligi o‘zgarganda
aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi, uning ta’sirida halqasimon kamera strelkasi bilan tayanch nuqta atrofida aylanishga teskari ta’sir etuvchi moment bilan muvozanatlashmagunga qadar buriladi. Shkala 1 bevosita qovushoqlik birliklarida darajalangan. Qovushoqlikni o‘lchash chegaralarini yuk 4 og‘irligini oshirish yoki kamaytirish yo‘li bilan o‘zgartirish mumkin. Asbobning maksimal xatoligi tajriba yo‘li bilan aniqlangan bo‘lib, ±1,5%ni tashkil qiladi, xalqaning maksimal burilish burchagi 60°, o‘lchash chegarasi esa 20 mPa∙s. Ichi kovak halqada suyuqlik sathning o‘zgarishi quyidagi aylantiruvchi momentni hosil qiladi:
6.44 – расм. Сатҳ ўзгармас
вискозиметрнинг схемаси
Buning ta’sirida halqa soat strelkasi harakati yo‘nalishida buriladi. Halqaning
burilishi teskari ta’sir etuvchi momentni yuzaga keltiradi:
Momentlar teng bo‘lganida. ichi kovak halqa yangi muvozanat vaziyatida
to‘xtaydi:
yoki
bu erda N — suyuqlik sath; j — suyuqlikning solishtirma og‘irligi; S — halqa yarim qismlari o‘rtasidagi
to‘siqning yuzi; R — halqaning o‘rtacha radiusi; G‘ — yukning og‘irlik kuchi; b — tizimi og‘irlik markazining tayanch nuktasigacha masofasi; a — halqaning burilish burchagi.
Ayni halqa uchun G‘, b, S, R kattaliklar o‘zgarmas, shuning uchun
bu yerda
(6.47) tenglama asbobning statik tavsifini ifodalaydi va idishdagi suyuqlik sathi
bir xil bo‘lganida uning og‘irligi halqa burilish burchagining sinusiga mutanosib va
faqat qovushoqlikka bog‘liqligini bildiradi. Viskozimetr shkalasining notekisligini
maxsus lekalo yordamida bartaraf etish mumkin. Doimiy sathli viskozimetrning ishlashi sathni belgilangan balandlikda saqlab turish prinsipiga asoslangan. O‘zgaruvchan sathli asboblardan farqli ravishda bu erda suyuqlik sarfining qat’iy bir doimiylikda bo‘lishi shart emas. 6.44- rasmda doimiy sathli viskozimetrning sxemasi keltirilgan.
Silindrik idish 1 ga elastik biriktiruvchi 2 yordamida, masalan, uchi 90°ga bukilgan kapillyar 3 mahkamlangan bo‘ladi. Kapillyar induktorli datchik 5 ning qisqa tutashtirilgan chulg‘ami (ekrani) 4 bilan bikr qilib birlashtirilgan. Datchik induktiv chulg‘ami 6 bo‘lgan P-simon sterjendan iborat.
6.45 – расм. Эркин тушувчи шарчали автоматик
вискозиметрнинг схемаси.
Suyuqlik yig‘gich idishdan nasos yordamida idish 1
ga uzatiladi va kapillyar 3 orqali oqib chiqadi. Kapillardan chiqadigan suyuqlikning sathi oqib chiqayotgan suyuqlikning sarfiga bog‘liq bo‘lgan reaktiv kuch hosil qiladi. Bu kuch kapillyar 3 ning erkin uchini siljishga
majbur qiladi. Tekshirilayotgan suyuqlikning va uning kapillyardan
o‘tayotgan sarfi o‘zgaradi, buning natijasida reaktiv kuch ham o‘zgarib, kapillyarning erkin uchini siljitadi. Kapillyarning uchi bilan birga u bilan bikr qilib biriktirilgan qisqa tutashtirilgan chulg‘am 5 siljiydi. O‘zgaruvchan tok bilan ta’minlangan induktiv chulg‘am 6 P-simon magnit o‘tkazgich sterjen va bu sterjenning erkin uchi orasidagi tirqish orqali o‘zgaruvchan magnit oqimi hosil qiladi. Sterjen 5 ning bitta yarim qismga qisqa tutashtirshtirilgan chulg‘am 4 kiydirilgan, u magnit kuch chiziqlarini berkitish xossasiga ega bo‘ladi,
chunki bu halqaning siljishi natijasida sterjen 5 ning erkin uchlari orasidagi tirqish
orqali magnit okimi o‘tadigan yuza o‘zgaradi. Natijada induktiv chulg‘am 6 hosil
qiladigan magnit oqimi qisqa tutashtirilgan chulg‘amdan nariga o‘tmaydi, ya’ni
berkilib qoladi. Bu erda, induktivlik o‘zgaradi va uni ikkilamchi asbob qayd etadi.
SHunday qilib, qovushoqlik o‘zgarganida ekran 4 bilan bikr, birikkan kapillyar
sterjen 5 bo‘ylab siljiydi, buning natijasida ikkilamchi asbob qayd etadigan
induktivlik o‘zgaradi. Toshkent davlat texnika universiteti professor-o‘qituvchilari
yaratgan bu viskozimetrlar o‘lchash aniqligi va asbobning ishonchli ishlashini
oshirishga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
