2.3. BIPOLYARTRANZISTORNING VA CHASTOTA XUSUSIYAT Analog sxemalarda kuchaytiruvchi element sifatida ishlovchi BTning
asosiy parametrlari bo'lib EO‘ning r£ va KO‘ning /^differensial
qarshiliklari va mos ravishda UB hamda UE ulangan sxemalarda esa
h2,Bva h2lE differensial tok uzatish koeffitsientlari xizmat qiladi.
Tranzistor chastota xususiyatlari parametrlarining chastotaga
bog'liqligi bilan ifodalanadi. Tok uzatish differensial koeffitsientining
chegaraviy chastotasi fCHEGtranzistor sifatini belgilovchi eng muhim
ko‘rsatkich hisoblanadi. U UE ulangan sxemada, tok uzatish differensial
koeffitsienti h2IE qiymati birga teng bo‘ladigan chastota sifatida
aniqlanadi. UE va UB ulangan sxemalar tok uzatish koeffitsientlarining
chastotaga bog‘liqligi logarifmik masshtabda keltirilgan,
shu yerda chegaraviy chastotalar ham belgilangan bo‘lib, f = f CHEG
bo‘lganda birga ekstropolyatsiyalanuvchi to‘g‘ri chiziqli kesma mos
keladi. Bundan f CHEG - f h2lFhll[: ekanligi kelib chiqadi.
To‘g‘ri chiziqli kesmada f h2lEh,lE ko'paytma o‘zgarmas qolgani
uchun, chegaraviy chastotani \h2iE\ ni to‘g‘ri chiziqli kesmaga mosixtiyoriy chastotada o'lchab topish mumkin.h2IEva h21Bparametrlar orasidagi bog‘liqlik asosida f h2W chegaraviychastota f h2lE chastotaga nisbatan (/?+ 1) marta katta. Bu UE ulangansxemaning chastota xususiyatlari UB ulangan sxema chastotaxususiyatlariga nisbatan yomon ekanligini bildiradi.
Dinamik rejimda h2IBva h21Ekattaliklar chastotaga bog‘liq bo‘ladi.
Shu sababdan ushbu uzatish koeffitsientlari kompleks qiymatlari bilan
almashtiriladi.Tranzistor o‘tishlari sig‘imlarining chastota xususiyatlariga ta’sirirasmda ko‘rsatilgan. Sxemada chiqish sig‘imi chiqish qarshiligi
RYubilan RC — zanjirni tashkil etadi (RYukollektor bilan yuklama
qarshiligini, CYu esa o‘tish bilan yuklama sig'imini o‘z ichiga oladi).
Shu sababli / = 1 / 2nRYuCyu chastotada signal pasaya boshlaydi.
Manba qarshiligi RM\a kirish sig'imi Cfi£haqida ham yuqoridagilarni
aytish mumkin.
CKBsig'im boshqacha xususiyatga ega. Kuchaytirgich kuchlanish Tuzilmaning eng muhim kritik o‘lchamlari — emitter S va baza
LB kengligidan iborat. Zamonaviy tranzistorlarda S < 1 mkm, LB —
bir necha mikrometr bo‘lib, uning qarshiligi katta bo‘ladi. Baza
tokining katta qiymatida baza sohasi qarshiligida baza kuchlanishpasayishi katta bo‘ladi. Baza elektrodi В emitter elektrodi E ni qurshab
olgan. Shu sababdan EO‘ning markazidagi to‘g‘ri kuchlanish qiymati
uning chegaralaridagi to‘g‘ri kuchlanish qiymatidan kichik boMadi.
Natijada p-n o'tishdan o‘tayotgan tok asosan emitterning chekkalanadi
2.3.1-rasm Bir kaskadli kuchaytirgich sxemasi pasayishi katta bo‘ladi. Baza elektrodi В emitter elektrodi E ni qurshab
olgan. Shu sababdan EO‘ning markazidagi to‘g‘ri kuchlanish qiymati
uning chegaralaridagi to‘g‘ri kuchlanish qiymatidan kichik boMadi.
Natijada p-n o'tishdan o‘tayotgan tok asosan emitterning chekkalaridan.
Analog sxemalarda kuchaytiruvchi element sifatida ishlovchi Bipolyar trazistorning asosiy parametrlari bo'lib EO‘ning va KO‘ning differensial qarshiliklari va mos ravishda UB hamda UE ulangan sxemalarda esa va differensial tok uzatish koeffitsientlari xizmat qiladi. Tranzistor chastota xususiyatlari parametrlarining chastotaga bog'liqligi bilan ifodalanadi. Tok uzatish differensial koeffitsientining chegaraviy chastotasi tranzistor sifatini belgilovchi eng muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. U UE ulangan sxemada, tok uzatish differensial koeffitsienti qiymati birga teng bo‘ladigan chastota sifatida aniqlanadi. UE va UB ulangan sxemalar tok uzatish koeffitsientlarining chastotaga bog‘liqligi logarifmik masshtabda keltirilgan, shu yerda chegaraviy chastotalar ham belgilangan bo‘lib bo‘lganda birga ekstropolyatsiyalanuvchi to‘g‘ri chiziqli kesma mos keladi. Bundan ekanligi kelib chiqadi. To‘g‘ri chiziqli kesmada ko'paytma o‘zgarmas qolgani uchun, chegaraviy chastotani | ni to‘g‘ri chiziqli kesmaga mos ixtiyoriy chastotada o'lchab topish mumkin.va parametrlar orasidagi bog‘liqlik asosida chegaraviy Chastota chastotaga nisbatan ( + 1) marta katta. Bu UE ulangan sxemaning chastota xususiyatlari UB ulangan sxema chastota xususiyatlariga nisbatan yomon ekanligini bildiradi. Dinamik rejimda va kattaliklar chastotaga bog‘liq bo‘ladi. Shu sababdan ushbu uzatish koeffitsientlari kompleks qiymatlari bilan almashtiriladi.UE va UB ulangan sxemalarda tok uzatish koeffitsiyentlarning chostataga boq’liqligi.Tranzistor o‘tishlari sig‘imlarining chastota xususiyatlariga ta’siri ko‘rsatilgan. Sxemada chiqish sig‘imi chiqish qarshiligi bilan RC — zanjirni tashkil etadi ( kollektor bilan yuklama qarshiligini, esa o‘tish bilan yuklama sig'imini o‘z ichiga oladi). Shu sababli chastotada signal pasaya boshlaydi. Manba qarshiligi kirish sig'imi haqida ham yuqoridagilarni aytish mumkin.sig'im boshqacha xususiyatga ega. Kuchaytirgich kuchlanish ma’lum kuchaytirish koeffitsiyenti ga ega. Kirishdagi kichik signal kuchlanishi kollektorda kirishdagiga nisbatan marta kuchayadi. Bundan signal manbayi uchun uni baza va umumiy nuqtaga ulangandagiga qaraganda ( marta kattaligi kelib chiqadi, ya’ni kirish signali kesilish chastotasini hisoblashda teskari aloqa sig‘imi o'zini kirish va umumiy nuqta orasiga ulangan ( sig‘imli kondensatordek tutadi. sig‘imning effektiv ortishi Miller effekti deb ataladi. Bu effekt kuchaytirish pasayishida asosiy sabab hisoblanadi, chunki teskari aloqani hosil qiluvchi sig‘im ni tashkil etadi va umumiy nuqtaga ulangan bir necha yuz pikofaradalik effektiv sig‘imga mos keladi.Modellashning asosiy vazifasi Bipolyar tranzistor elektr xarakteristikalari bilan fizik parametrlari orasidagi bog'lanishni aniqlashdan iborat. Buning uchun bipolyar tranzistor elektr model ko‘rinishida keltiriladi. Uning modeli ba’zan ekvivalent sxema yoki almashlashsxemasi deb ham ataladi.Analog sxemalarda kuchaytiruvchi element sifatida ishlovchi Bipolyar trazistorning asosiy parametrlari bo'lib EO‘ning va KO‘ning differensialqarshiliklari va mos ravishda UB hamda UE ulangan sxemalarda esa va differensial tok uzatish koeffitsientlari xizmat qiladi. Tranzistor chastota xususiyatlari parametrlarining chastotaga bog'liqligi bilan ifodalanadi.
