Biotexnologiya fanidan o’quv-uslubiy majmua

antikodon
deyiladi. Antikodon mRNKdagi 
kodon
ni tanib oladi va 
sintezlanayotgan oqsil molekulasiga qanday aminokislota kelib birikishiga javob beradi.
Translyatsiya (oqsil sitezi) mRNK, turli tRNK va boshqa faktorlar yordamida 
amalga oshadi.
Ikkita yoki undan ortiq oqsillar kodini saqlovchi nukleotidlar ketma-ketligi 
operon
 deyiladi.
Hujayrada mRNK va oqsil sintezi qat'iy tartibda bajariladi. Hujayrada bir vaqtning 
o'zida ham transkriptsiya, ham translyatsiya jarayonlari sodir bo'lmaydi. Chunki buning 
uchun hujayrada etarlicha resurs mavjud emas. Prokariotlar va eukariotlar hujayradagi 
faqat eng zaruriy, eng asosiy funktsiyalarni bajarish uchun kerak bo'ladigan mRNKni 
sintezlaydi.
Aminokislotalarning ATF (adenozintrifosfat) ishtirokida faollanish jarayoni 
polipeptid zanjir hosil bo'lishining dastlabki bosqichi hisoblanadi. Faollanish jarayoni 
fermentlar yordamida kechadi. Bunda aminoatsiladenilatlar hosil bo'ladi. Keyin 
aminoatsil-tRNK-sintetaza fermenti ta'sirida (har bir aminokislota uchun mahsus 

---

o'zining fermenti bor) aminokislota faollanadi va tRNK bilan bog'lanadi. tRNK va 
aminokislota kompleksi ribosomaga boradi. Ribosomada esa oqsilning polipeptid 
zanjiri sintezlanadi. Sintezlangan oqsil ribosomalardan ajraladi. Ribosomalar esa 
boshqa yangi oqsil molekulasini sintez qilish uchun yangi tRNK va aminokislota 
kompleksini «kutib» turadi. Shunday qilib, ribosomalarning faolligi va yahlitligi oqsil 
sintezi uchun juda muhimdir.
Escherichia coli 
Escherichia coli bakteriyasi yahshi o'rganilgan organizmlar toifasiga kiradi. Ohirgi 50 
yil ichida ushbu bakteriya haqida juda ko'p ma'lumot yig'ildi. Escherichia coli grammanfiy 
nopatogen bakteriya bo'lib, kattaligi 1 mkm. U inson ichagida, suvda va tuproqda uchraydi. 
Tarkibida 
Na
+
, К
+
, Mg
2+
, Са
2+
, NH
4
+
, С1
-
, НР0
4
2-
, S0
4
2-
ionlari, mikroelementlar, uglerod 
manbai (masalan, glyukoza) saqlagan muhitda oddiy bo'linish yo'li bilan ko'payadi. 
Shuning uchun 
Е. coli
ilmiy tadqiqotlarda keng foydalaniladi. 
Е. coli aminokislot
alar, 
tuzlar, vitaminlar, mikroelementlar, uglerod manbai bilan boyitilgan suyuq ozuqa 
muhitiga ekilsa, uning ko'payishi uchun 37°C haroratda 22 minut kifoya qiladi.

---

6-rasm. Prokariot (A) va eukariot (B) hujayraning shematik ko'rinishi. 
Е. coli aerob (kislorodli) va anaerob (kislorodsiz) sharoitda ham ko'payaveradi. 
Biroq Е. coli yordamida mahsulot olishda asosan aerob muhitdan foydalaniladi. 
Boshqa mikroorganizmlar ham huddi shunday – mahsulot olish uchun odatda aerob 
muhitga ekiladi. 
Agar laboratoriyada bakteriyani o'stirishdan maqsad biror bir oqsilni sintez qilish 
va uni ajratish bo'lsa, kolbaga murakkab suyuq ozuqa muhiti tayyorlanadi va unga 
ekiladi. Muhitni kerakli aeratsiya bilan ta'minlash uchun kolba uzluksiz chayqatiladi 
(bunday aeratsiya mikroorganizmlar ko'payishi uchun etarli bo'lsada, oqsil sintezi 
uchun kamlik qilishi mumkin). Temperatura doimiy bo'lishi uchun esa kolba suv 
hammomiga solinadi.
Ozuqa muhitida erigan kislorod miqdori oshsa, oqsil sintezi va hujayraning 
bo'linishi to'htaydi. Bu esa sanoat miqyosida mikroorganizmlardan foydalanib oqsil 
ishlab chiqarishda juda muhimdir. Sanoat miqyosida mikroorganizmlardan foydalanib 
maksimal darajada oqsil ishlab chiqarish uchun optimal shart-sharoitlar yaratiladi. 

---

Buning uchun aeratsiya sistemalari, mahsus fermenterlar konstruktsiyalari 
tayyorlanadi.