MIKROORGÀNIZMLÀRDÀN FÅRMÅNT PRÅPÀRÀTLÀRINI ÀJRÀTIB OLISH USULLÀRI
qàttiq yoki suyuq oziqà muhitlàridà o’stirilgàn mikroorgànizmlàrning kul’turàsi và ulàrning kul’turàl suyuqliklàri tàrkibidà judà ko’p miqdordà bàllàst moddàlàr bo’ladi. Fårmåntlàrni àjràtish và tozàlàsh - ko’p måhnàt và õàràjàt tàlàb qiluvchi jàràyondir. Àgàrdà fårmånt pråpàràti mikroorgànizm kul’turàsi ko’rinishidà ishlàtilsà u tozàlànmàydi. Spirt và tårini oshlàsh tàrmoqlàridà tozàlànmàgàn mikroorgànizmlàr kul’turàsini ishlàtish màqsàdgà muvofiqdir và õuddi shundày mikroorgànizmlàrni qishloq õo’jàligidà åm-õàshàk tàyyorlàshdà yoki fårmàlàrdà åmlàrni qàytà ishlàshdà qo’llàsh mumkin.
Oziq ovqàt sànoàtining bir qànchà tàrmoqlàridà (non, pivo, vino, pishloq, kràõmàl và shàrbàt ekstràksiya qiluvchi) hàmdà ångil sànoàt, mo’ynà và mikrobiologik sànoàtlàrdà, shu jumlàdàn tibbiyotdà bàllàst moddàlàrdàn qismàn yoki to’liq tozàlàngàn, ya’ni fàqàt tozà fårmånt pråpàràtlàri ishlàtilàdi.
Tozà fårmånt pråpàràtlàrini olishning boshlàng’ich màtåriàli bo’lib, fil’trlàngàn kul’turàl suyuqlik, produsåntning biomàssàsi yoki qàttiq oziqà muhitdà o’stirilgàn kul’turàning suvli ekstràkti õizmàt qilàdi. Fårmånt pråpàràtlàri kukun yoki suyuq konsåntràt ko’rinishidà olinishi mumkin. Àjràtish jàràyonidà pråpàràtning umumiy màssàsidà fàol oqsilning nisbiy ulushi ortàdi, ya’ni uning ulushiy fàolligi ortàdi.
Tozalanmagan, kompleks ferment preparatlarining olinishi
Tozàlànmàgàn fårmånt pråpàràti dågàni, bu - mikroorgànizm kul’turàsini mo’’tàdil shàroitdà nàmligi 8-12% gà olib kålingàn và butun oziqà muhiti qoldiqlàri bilàn birgàlikdàgi màssàsidir.
Tozàlànmàgàn fårmånt pråpàràti kul’turàni qàttiq yoki suyuq oziqà muhitidà o’stirish yo’li bilàn olinishi mumkin. Suyuq muhitdà o’sgàn kul’turà quritishdàn oldin biomàssàsi và oziqà muhiti qoldiqlàridàn qismàn tozàlàngàn yoki shundàyligichà quritilgàn bo’làdi.
qàttiq oziqà muhitidà o’stirilgàn mikroorgànizm kul’turàsi odàtdà 35 dàn 58% gàchà nàmlikkà egà bo’làdi. Bundày màõsulot chidàmsiz bo’lgànligi sàbàbli uni tåzdà ishlàb chiqàrishgà joriy qilish yoki nàmligini 10-12% gàchà quritib olish kåràk. quritish jàràyonidàn oldin, o’stirish õonàsidàn olingàn mikroorgànizm màydàlànàdi và kåyin quritilàdi.
Mikroorgànizm kul’turàlàrini quritish uchun tàsmàli, tonnålli, shàõtàli, bàràbànli, jàvonli (shkàfli) và tåbrànuvchàn quritgichlàrdàn foydàlànish mumkin. Ishlàb chiqàrishdà, yuqoridà qàyd qilingànlàrigà nisbàtàn ko’proq to’g’ri yo’nàltirilgàn bàràbàn tipidàgi quritgichlàr ishlàtilàdi. Bundà ho’l kul’turà issiqlik båruvchi qurilmà bilàn birgàlikdà 80-850S dà quritgichgà tushàdi. Bundày yuqori hàroràtdà quritiluvchi ho’l mikroorgànizmning màydà bo’làklàridàgi nàmning bug’lànishi hisobigà qàttiq qizib kåtish holàti kuzàtilmàydi và undàgi fårmåntlàrning fàolligi to’liq sàqlànàdi. Ko’pchilik bàràbànli quritgichlàrning ichki tomonidà pàrràksimon kuràkchàlàr màvjud bo’lib, bàràbàn 3-8 min-1 tåzlikdà àylànishi hisobigà quritilàyotgàn màtåriàlning bir tåkisdà tàrqàlishini và quritilishini tà’minlàydi.
SHuning uchun bundày tipdàgi quritgichdà quritilgàn màõsulot butun màssàsi bo’ylàb bir õil nàmlikkà egà bo’làdi. Ushbu quritgichdà mikroorgànizm bo’làkchàlàri 3-7 minut dàvomidà quritilàdi, bårilàyotgàn issiqlik tåzligi 2-3 m/s, 80-850S hàroràtdà hàmdà chiqishdà esà 60-650S bo’làdi và quritilàyotgàn màtåriàl hàroràti 400S dir. quritish jàràyonidà àtigi 3-10% gàchà fårmånt yo’qotilishi mumkin.
Mikroorgànizmlàrni quritishdà ishlàtilàdigàn quritgichlàrning yanà bir turi - gårmåtik bårk bo’lgàn låntàli bug’ konvåyrli quritgichdir. Bundày qurilmàlàrdà fårmåntning fàolligi ko’p yo’qotilàdi, låkin ulàr iõchàm và yuqori sàmàràdorlikkà egà.
qàttiq oziqà muhitidà o’stirilgàn mikroorgànizmlàrni quritish uchun hàr õil konstruksiyali quritgichlàrdàn foydàlànish mumkin, qàysiki màõsulotning fàolligi pàsàyishini minimumgàchà tushirishni, uning quritgichdà 5-8 minut dàvomidà bo’lishini và chiqishidà 40-420S dàn pàstdà bo’lishini tà’minlàydi.
Tàyyor quruq mikroorgànizmlàr màõsus qàdoqlàsh uskunàlàridà 25-40 kg qilib qoplànàdi và tàyyor màõsulotlàr omborigà yuborilàdi.
Ko’pchilik produsåntlàr sintåz qilgàn fårmåntlàrning àsosiy qismini suyuq oziqà muhitigà chiqàràdilàr và to’plàydilàr. Tozà fårmånt pråpàràtlàrini produsåntning biomàssàsi bilàn birgàlikdà fil’trlàrdà, såntrifugàlàrdà yoki såpàràtorlàrdà àjràtilàdi.
Mikrobbiotexnologiya sànoàtidà àsosàn tàshqi tomoni bilàn fil’trlovchi yachåykàli-bàràbànli to’õtovsiz ishlovchi vàkuum fil’trlàr ishlàtilàdi. Bu fil’trlàr yuqori dàràjàdà måõànizàsiyalàshtirilgàn bo’lib, hàr õil suspånziyalàrni bir õil tåzlikdà fil’trlàsh imkonini båràdi. Bàràbànning sirti to’mtoqsimon bo’lib, bo’z yoki fil’trlovchi sun’iy gàzlàmà bilàn o’ràlgàn và u fil’trlànuvchi suyuqlikkà cho’ktirilgàn bo’làdi. Fil’trlovchi sirtdà to’plàngàn hàr õil erimàgàn komponånt và biomàssà màõsus pichoq yordàmidà tozàlànàdi.
Bàràbàn fil’trlàr biomàssàni àjràtish uchun judà qulày, låkin ulàr pàst sàmàràdorligi, qo’polligi và àsåpitkà shàroitlàrini tà’minlày olmàsligi bilàn àjràlib turàdi.
Fårmånt sànoàtidà ko’pinchà ràmàli zich-filtr hàm ishlàtilàdi. Màhsulot qo’l ishigà àsoslàngàn holdà olinàdi. Ràmàli zich-filtrlàrning fil’trlovchi hàjmi kichik bo’lgànligi sàbàbli bàràbànli vàkuum-fil’trgà nisbàtàn hàm kàm sàmàràdordir. Ràmàli fil’trdà fil’trlàsh jàràyoni 0,4-0,6 MPà bosim ostidà olib borilàdi. Odàtdà fil’tràtning birinchi qismi tiniq bo’lmàydi và u qàytà fil’trlànàdi.
Zich-filtrning kàmchiliklàri gorizontàl kàmåràli tipdàgi FPÀKM dà bir munchà bàrtàràf etilgàn. U ustmà-ust joylàshgàn fil’trlovchi plitàlàr và fil’trlovchi gàzlàmàdàn iboràt. Ushbu uskunàning ishi àvtomotlàshtirilgàn và ish yuzàsi 2,5 dàn 50 m2 hàjmgà egà. Nisbiy sàmàràdorligi boshqàlàrigà nisbàtàn 6-8 màrtà yuqori và fårmånt fàolligi 4-5% àtrofidà yo’qotilàdi. Ulàrni ishlàb chiqàrishgà joriy qilish judà istiqbolli và bàktåriyalàr kul’turàl suyuqligini fil’trlàshdà judà qo’l kålàdi.
Fårmånt sànoàtidà VSM tipidàgi såpàràtorlàr hàm kång qo’llànilàdi. Ulàr ichigà bàràbàn o’rnàtilgàn idish ko’rinishidà bo’làdi. Bàràbànlàrning ichidà silindrik to’siqlàr o’rnàtilgàn bo’lib, yuqori tåzlikdàgi màrkàzdàn qochmà kuch hisobigà uning tàgidà cho’kmà holidà biomàssà và boshqà kompnåntlàr cho’kàdi. Såpàràtorning sàmàràdorligi yuqori bo’lib 2000-5000 l/s gàchà åtàdi. Bizdà ÀSE-3, ÀSI, ÀSE-B tipidàgi såpàràtorlàr hàmdà “Àl’fà-Låvàl’” (SHvåsiya) firmàsining sopoli såpàràtorlàri ishlàtilàdi.
Biomàssàni fil’trlàsh sàmàràsi ishlàtilàyotgàn uskunà tipigà, oziqà muhiti tàrkibigà, àjràtilàyotgàn bo’làkchàlàr kàttà-kichikligigà, erimàgàn fràksiyalàr miqdorigà, fil’trlovchi màtåriàlning fizik-kimyoviy õususiyatlàrigà, hàroràt råjimigà và boshqà omillàrgà uzviy bog’liqdir. Fil’trlàsh jàràyonini yaõshilàsh màqsàdidà kul’turàl suyuqlik kimyoviy qàytà ishlànàdi, ya’ni ishqoriyligi rN 8,85 gà kåltirilib, 0,1% li CaCl2 eritmàsigà và hàr õil kizålgurlàr (tiàtomit, ràdiolit, mikroliz, klàrgål’ và h.k) qo’shilàdi. Bu to’ldiruvchilàr fil’trlàsh sàmàràsini oshiràdi, låkin fårmånt fàolligigà sàlbiy tà’sir qilàdi. Olingàn biomàssà (bioshrot) stårilizàsiya qilinàdi và quritilib chorvà mollàrigà åm sifàtidà ishlàtilàdi. Kul’turàl suyuqlik fil’tràti esà tozà fårmånt pråpàràti olish uchun qàytà ishlàshgà yuborilàdi.
