Бионизм келажак архитектураси Режа: Биошаҳар. Биошаҳарни моделлаштириш

Бионизм - келажак архитектураси
Режа:

1. 
   Биошаҳар.
   
2. 
   Биошаҳарни моделлаштириш.
   
3. 
   Биошаҳар лойҳасини тузишда асосий кўрсаткичлар.
   

Биошаҳар. Бизнинг тасаввурларимиз қаторида биологик урбанизм принсиплари бошлангМч нуқта ва мавжуд муҳит вазиятининг салбий томонларини тушуниш учун тўғридан-тўғри намуна сифатида хизмат қилган ва шунга мувофиқ равишда оптимал ечимларни излашда катализатор бўлганлар. Шу сабабдан биологик аналогия ёМи билан эришилган урбанистик натижалар биоурбанизм деган адекват ном олдилар.
Кўпчилик функсионал муаммолар инсон учун зарур бўлган яхши муҳитнинг шаклланиши билан боғлиқ. Қабул қилинган биофунксионал жўнатмалар қатор шаклланувчи олдиндан аниқланишлами: тарҳламинг эгилган чизиқлари, уларнинг ассимметрик жойлашишлари, жамоат иншоотлари, юқорига кўтарилган сайин энсизлашиб борувчи индивидуаллаштирилган турар жойлар мажмуалари қурилиши, объектламинг баландлигига нисбатан рангли ишлов бериш, транспорт йўллари схемаси, шуларга ва шу каби ўхшаш элементларни билдирадилар. Кўрсатилган пластик натижалар билан ифодаланган спетсифик биофунксионал талаблар биоурбанистик агломератсиянинг спетсифик пластик экспрессиясини мажбурий яратадилар. [1]
Шу сабабдан функсиянинг янгилиги ва биоурбанизмнинг моделлаштирилиши одам яшаши учун қулай муҳит яратиш заруриятидан келиб этологик оқибатдир. Амстердамдан Чандигархгача, Бразилиядан Москвагача архитекторларни бутларга сиғиниш - параллелипед блокларига сиғиниш эгаллаб олган эди.
Одамларни оммавий турар жой билан таъминлашдаги ижтимоий муваффақиятлар, шунингдек санитария-гигиеник натижалар аввалги шаҳар структурасига нисбатан анча катта қадам бўлиб чиқади. Шунга қарамасдан буюк маҳорат усталари томонидан очиб берилган архитектуранинг потентсиал имкониятлари амалга ошмай қолган. Қотиб қолган услубга айланган бундай блоклаштирилган шаҳарсозлик бизнинг сивилизатсиямизнинг ифодасига айланди.
Тарих гувоҳлик берадики, бу ҳолат архитектор-шаҳарсоз ихтисоси (касби)га хос ҳусусият эмас. Масалан 0ърта ер денгизи бўйи шаҳарлари асрлар давомида авлоддан-авлодга ўтиб келаётган инсоний яхши истаклар билан бир-бирига уланиб ва ўзаро боғланиб турар жойлар, кўчалар, террасалар, хиёбонлар, зинапоялар, ложалар, ҳовлилар органик мажмуадек қурилган, қайта қурилган ва ўзгартирилган. Янги кенгликлар, янги деталлар ва ранглар бу муҳитнинг доим тоза бўлиб туришини таъминлаган. Бу шаҳарларнинг асосий фактори қатъий ўрнатилган формал шаҳарсозлик планлари билан эмас, балки шаҳарликламинг қулай шароитларда яшашлари асосида аниқланганлиги билан якунланади, қолгани эса уларнинг индивидуал ижодий ёндошиши билан боғлиқ бўлган. Бу тарихий шаҳарсозлик консепсияси блоклар ва миноралардан ташкил топган энг янги режалаштиришга қараганда замонавийроқ ва бугуннинг талабларига кўпроқ жавоб беради.
Танқид катта ёки кичик даражада контрконсепсия тарафини олади. 0ъзимизга 0ърта ер денгизи бўйи шаҳри моделига асосланган шаҳарсозлик консепсияси парчасини (хомаки лойиҳасини) олиб кўрамиз. Унда биз ҳаракат қилиб кўрамиз:
1. шаҳарсозликнинг асосий ютуқларини белгилаш, ҳар ҳолда аср давомида,
шаҳар ҳаётига нисбатан амалда энг кам бўлган вақт давомида;
2. шаҳаминг ривожланиш йўналишини олдиндан айтиб бериш;
3. келажак авлодларга шаҳарни уларнинг эҳтиёжлари, моддий ва техник даражасига мувофиқ тў!иқ ваякуний шакллантириш имкониятини қолдириш.
Бу консепсиянинг элементлари қуйидагилар: белгиланган зонада кутилаётган демографик экспансия ҳамда қишлоқ хўжалиги, саноат ва турар жойларга ажратиладиган ерларнинг ратсионал ишлатилиши доирасида 300 дан 500 000 гача боМган оптимал сондаги аҳолига қулайлик яратиш зарурдир. Транспортнинг ҳаракатланиш воситаларини оммавий ишлатишга моМжалланган мойиллиги билан ривожланиши бизнинг фикримиз бўйича тахмин қилинадики, келажакда ҳаракатланишнинг асосий шакли якка, жамоавий ҳаво транспортидир. Техник конструксияламинг яратилиши оЧа енгил қурилиш пластик материалларининг оммавий ишлаб чиқарилиши учун яхши шароитларни яратиб берди, шундан келиб чиқадики, энди 100-200 қаватлик бинолар каби кўп қаватли структураларнинг қурилишида техник ҳам, молиявий ҳам муаммолар чиқмайди.
Бундан ташқари бизнинг консепсиямизга асосан қуйидагиларга амал қилиш лозим:
• Блоклаштирилган шаҳарсозликни камайтириш;
• Аҳоли яшаш жойларида транспорт ва сантехника тизимини йўлга қўйиш;
• Яшаш жойларини очиқ табиат қўйнида дам олиш масканларига яқинроқ жойларга кўриш;
Бинолами кўришда қатъий қоидаларга риоя қилмасдан, квартираларнинг планировкасини эркин қилиб кўриш, токи келгусидаги унда яшовчи одамлар уни ўзгартираолмасин.
Бу консепсиянинг асосий йўналиши ривожланиш ва юксалиш боМиши лозим. (Обрта ер денгизи атрофидаги шаҳарларга ўхшаб).
Бу консепсиянинг яна бир элементи: шаҳар аҳолиси онгли равишда яшаши керак, табиий бойликларни авайлаб асраш керак.
Ана шундай консепсияни турли хил вариантларда амалга ошириш мумкин. Биз шулардан биттасини кўриб чиқамиз. Бўлажак шаҳаминг бутун организмини бир бутун қилиб кўриш, унинг планини эса оддий шаҳар марказида коммунал хизматлар бинолари, илм олиш масканлари, маданият марказлари, соғлиқни сақлаш муассасалари, маҳмурий бинолар жойлашган бўлиши лозим. Марказга яқин жойларда аҳоли турар жойлари қурилади. Турар жойлар марказдан енг шаклида жойлашган бўлади. Бу енглар
4, 5, 6та бўлиши мумкин. 3 ва 4 енгли қилиб кўриш мақсадга мувофиқ келмади. 5та енгли қилиб кўриш эса оптимал вариант бўлади, чунки енглар орасида эркин зоналарга ҳам жой қолди.
Шаҳар маркази ва энглари 250 - 300 минг аҳоли учун қулай қилиб қурилади. Ҳар бир енг узунлиги тахминан 750 метр, кенглиги 10-20 метр, енгларда 120 қаватли қилиб бинолар қурилади. Енгларнинг умумий майдони 2800000 м2. Шаҳар марказининг диаметри 50 - 75 метр, 150 қаватли бинолар қурилади, марказнинг умумий майдони 2,650,000 м2. Марказ ҳар хил турдаги бинолар - ясли-боғча, мактаб, магазин, касалхона ва гаражларни ўз ичига олади. Шундай қилиб, ҳаммаси боМиб 5,400,000м2 майдон ичига катта шаҳар жойлашади ва у ерда 300,000 аҳоли бемалол яшай олади.
Енди шаҳар транспорт масаласини кўрсак, у 5та талабга жавоб бериши керак:
1. Подҳездлардан чиқадиган кичик йўллар бора-бора катта ёМларга бориб қўшилади, дам олиш жойларида эса тоннеллар қурилади. Бу кичик ёМчалар кейинчалик катталашиб жамоат транспорт йўллари, юк автомобиллари йўллари, шахсий автомашиналаминг ёМлари каби тармоқларга ажралиб кетади;
2. Ҳаво ёМлари транспорти (самолёт, вертолёт)лар эса 2 турга бўлинган боМади: одам ташувчи авиатранспорт ва юк ташувчи авиатранспорт. Уларнинг қўниш жойлари биноларнинг томида жойлашган бўлади. Шахсий авиатранспорт эса хоҳлаган жойга қўниши мумкин;
3. Вертикал транспортер подҳездларни томдаги авитранспортлар билан боғлайди, озиқ-овқат дўконлари билан ҳар бир 15 - 20 қаватдаги яшовчилар ҳам шу вертикал машиналар орқали боғланади;
4. Горизонтал транспортер эса “енг”да яшовчиларни ҳар хил зарур объектлар билан богМайди, 15-20 қаватда яшовчилар эса пассажир ва юк транспортлари билан керакли жойга боришади;
5. Иккинчи хил вертикал транспортларнинг ораси 40 - 50 метр бўлиб, улар 15 - 20 та яшаш комплексларини керакли объектлар билан боғлайди;
Ҳар хил турдаги автомашиналар учун гаражлар шаҳар марказидаги минорада жойлашган бўлади: бунда ерда юрувчи машиналар миноранинг пастида ва ер остида, авиатранспортлар эса минора тепасида жойлашади.
Одамлар яшайдиган уйлардан 3-6 таси ўзаро бирлашиб, улар лифт шахталари атрофида қурилади. Бу уйлар битта асосий каркас атрофида бирлаштириб, ҳар хил террасалар, балконлар, лоджиялар ҳосил қилиш мумкин.
Бу бизга 0ърта ер денгизи атрофидаги шаҳарларни эслатади.
Фарқи шуки бизнинг конструксиямиз вертикал (кўп қаватли) қилиб қурилади. Шаҳар марказида ёки ядрочада жуда кўп лифтлар ишлайди. Савдо-сотиқ шаҳобчалари ва бошқа зарур объектлар ядро ичкарисида жойлашади. Болалар боғчалари, мактаблар, бошқа зарур жамоат корхоналари ядро ташқарисида қурилади.
Катталиги 500 га келадиган доира шаклидаги ер участкаси одамлар дам оладиган яшил зонага айланади, бунда 1 киши учун 16м2 яшил зона тўғри келади.
Қолган ерларда спорт майдонлари қурилади, спорт майдонига 150 га ер ажратилади, 20 га ер эса меҳмонхона ва автомобилғ сақлаш жойларига айланади.
Бунда яна ишлаб-чиқариш корхоналари учун ҳам жой ажратилган, у жой ҳозирча бўш турибди, чунки шаҳар ичида корхона кўриш маъқул эмас.
Юқоридаги лойиҳаларда бинолар баландлиги чегараланмаган. Ҳалқаро авиатсия учун эса шаҳардан ташқарида аеропортлар кўриш лозим.
Бизнинг юқоридаги лойиҳа аҳоли учун қуйидаги қулайликларни яратади:
1. Ҳар бир киши очиқ ҳавода сайр қилиш атмосфера билан алоқа қилиш, имконига эга.
2. Авиатранспорт учун қулай жойлар.
3. Бундай турар жой массивида яшовчилар транспорт аварияларга учрамайдилар.
4. Ердаги ва осмондаги транспортер ўзаро алоқада.
5. Бинолар ва ёМлар учун ер майдонлари ҳам ажратилган.
6. Кўп қаватли конструксияли бинолар кўришга кўп маблағ кетса ҳам у ўзини бошқа томонлардан оқлайди. Бунда турар жойлар арзонга тушади, чунки коммунал хизматлар, транспорт ва бошқа қулайликлар ёнма-ён боМади.
7. Агар квартирада яшовчилар сони ошса, квартирани кенгайтириш мумкин.
8. Одамлар ўз уйларини кенгайтириш ёки торайтириш ҳуқуқига эга. Лекин бунда асосий конструксияга зарар етказмаслик керак.
9. Одамларга жуда ҳам кўп қулайликлар яратиш. Кўпчилик кишилар бу лойиҳани тушунмайдилар, уни фантастика деб ўйлайдилар. Бу лойиҳа албатта ҳозирги замон қурилишларида учрамаган фақат келгусида амалга ошадиган лойиҳадир.
150 қаватли турар жой биносини кўриш албатта ҳаёл бўлиб туюлади, ҳозирги технологиялар бундай бино кўришга ожизлик қилади. Ҳозирги замонда 3-10 қаватли бинолар кўриш иқтисодий жиҳатдан қулайроқ. Лекин келгусида 10-20-50 йиллардан кейин секин-аста бу лойиҳа амалга ошади. 0ъша вақтларда ҳозирги қурилиш технологияси эскириб ишдан чиқади ва янги-янги лойиҳалар юзага келади. Белғгияда Сава дарёси бўйида 30.000 киши яшайдиган янги турар жой шаҳарчаси қурилмоқда.
Унинг лойиҳаси бизнинг юқоридаги лойиҳамизга анча ўхшаб кетади. Белғгиядаги шаҳарча қурилиши 2 босқичда олиб борилади. Биринчи босқичда 20.000 одам яшайдиган пастки қаватлар қурилади, Иккинчи босқичда 15.000 киши яшайдиган юқори қаватлар қурилади. Юқори қаватлар кўтарма кран ёрдамида қурилади. Қурилишда ушбу уйда яшовчи кишилар қатнашиб ўз-фикр мулоҳазаларини билдиришлари мумкин.
Бионик арка (архитектор Винсент Каллебо.) Тайванғ юрагидаги Тайчжун шаҳрида ХХИ-асминг янги иқлимий биноси пайдо боМади. Архитектор Винсент Каллебонинг белгиялик компанияси ишлаб чиқарган модели (Винcент Cаллебаут Арчитеcтуре). Аркали фазовий иншоот - бионик арка (Бионик Арч) — «Таичунг Гатеwай» «Аcтиве Гатеwай Cитй» (“Тайчжун-келажакга дарвоза” шунга ўхшаш) шахрининг янги бош тархининг ривожланишида бир боМими ҳисобланади.
“Яшил” - осмонўпар бино ўзининг турар жой майдонлари билан, офислари, маданий обғекти ва рекреатсиянинг иқлимий зонаси билан шаҳаминг оазиси боМади.
Яшил минора “Яшил қурилиш” нинг 9та бош асосига мос келади. “Фалак богМари” ва “тирик” - фасадларининг бўйлама яшил платформасининг конструксиясида мавжуд воситаси билан, уни ўраб турган “Тайчжун дарвозаси” паркининг хусусий жойлашган жойининг у бўйлама давомчиси боМади (Таичунг Гатеwай арк). Бино келажак архитектурасини: одамлар билан, юқори технологиялар ва табиат билан ўзаро богМаниш асосий тенденсиясини деб таъкидлайди. Осмонўпар иморатларни ишлатишда янги иқлимий энергия манбагМаридан фойдаланади. Умуман олганда, лойиҳа асоси гармонавий мавжудлик ва одам билан табиатнинг ўзаро ҳурмат билан уйғунликда боМиши, асосий мақсад ҳозирда мавжуд боМган яшил иморатлар қурилишидан кўра, янги ундан катта иқлимий шароит яратиш.

Анти Смог (заҳарланган ҳавога қарши ечим) (архитектор Винсент Каллебо.) Келажак бинолари қандай кўринишда боМишини сиз қачонлардир ўйлаб кўрганмисиз? Архитекторлар ҳам бу савол билан машхул. Натижада бугунги архитектуравий оқимлардан бири бу келажак архитектураси тағрифини аниқлашди ва (бу бионик архитектура) табиатга интилишга ҳаракат қиладиган - у ҳам боМса бионик архитектура. У бизларнинг кўзимиз ўрганган анғанавий тўғри бурчакли бино шаклларини умуман қоМламайди, у эгилган йўналишлар билан, биологик қатлам ва ёввойи табиат билан лойиҳаларини шакллантиради. Натижада ҳақиқатдан ҳам дизайни математик ва биологик ҳисобларга асосланган зўр бинолар пайдо боМади. Бундай лойиҳалардан бири архитектор Винсент Каллебонинг Париждаги Анти Смог номли лойиҳаси. У ҳозирда фойдаланилмаётган канал ва темир ёМ тармоқлари устидан оммовий галлерея, дам олиш хоналари ва ҳар хил йигМлишлар учун муҳит яратишни таъмин қилади. Ҳамма яшил технологияни ва техникани фойдаланади, лекин бу экологик \ дизайн мисолидан кўра муҳимроқ. Анти Смог схемаси уюшқоқ ишлаб чиқилган 2та таркибдан иборат боМиб, кўринишидан иссиқликни тежамкор ёрқин пиёзни ва космик кемани эслатадиган, худди канал устидан чўзилган темир ёМ кўпригига жипслашгандай. “Қуёш томчиси” деган ном билан таниқли боМадиган ипак пилла 250 м: майдонни эгаллайдиган фотогалғваниқ қалпоққа эга боМади ва қуёш нурини тутиб, уларни ипак пилла учун қувватга айлантиради. Ипак пилласининг асосий боМими - устунлами жойлаштириш ёрдамида ўзининг қовурғаси билан кучайтирилган полиефир толалардан ишланган. Кейин барча таркиб (иккиокис титан) билан ёпилади, улгМрофиолет нурлари билан реактсияга киришади ва шу ёМ билан ифлосланишни камайтиради. Автомат тозаланадиган иморат каби, Анти Смог фотокатолиз технология ёрдамида Смог муҳитини қайта ишлаш билан йиға олади. Парижнинг транспортлари ҳаракатини жонланишини пайдо қилади. Анти Смог номи ҳам шу жойдан. Ақлли шундай эмасми? Пилла томи устидан ўрнатилган икки арка ёмгМр сувини йиғади. Кейин кўргазма эҳтиёжларига фойдаланади, тозаланган лагуна атрофига кафетерий зонаси ва пилла чегарасига жамоавий учрашувлар оМказиш зоналарини жойлаштириш. Минора 45 м ни ташкил этади. Бу ҳаво минораси боМади. Бино маркази ҳар доим янгиликларни берадиган сонли экран билан ёпилади, бошқа панеллар каби ўзининг табиати билан ажралади. Лентасимон перилла миноранинг умумий узунлиги бўйлаб ёйилади, асосий боМими шамол йўналишига мослашиб қўзғалади.

Полиефирли толалари билан бу иккинчи таркиб ўсимлик билан ёпилади ва шамол турбинасини ушлаб турадиган металл ёМаклари билан таъминланади. Миноранинг тепасида Парижнинг зўр кўринишларини ўзининг сайёхларига мулжалланган жамоавий боғни жойлаштиришни кўзламоқда. Экологик бино сифатида ва лойиҳа технологияси осонлик билан бутун дунё бўйлаб “пионер” келажакнинг экологик тоза биноси боМа олади, агар унга рухсат берилса. Ҳозирда бу гумон остида. Бундай ҳолда Анти Смог комплекси лойиҳаси - бу экологик тажриба мисолида ўрганилади.”Офтоб томчиси” ва “Шамол минораси” қурилишида энг замонавий технологиялардан фойдаланилади. Комплекснинг қувват натижалари ижобий, улар марказнинг бажарадиган вазифасига фақатгина гувоҳлик бериб қўймасдан Бассиндела Виллете кўчасидаги банкга кечки ёругМик бериб туради. Бундан ташқари бу лойиҳа атмосферани ифлосланишини камайтиришга йўналтирилган, углекисли газни ўзига тортиб қайта ишлайди ва шу ёМ билан ҳавони яхшилайди. Бу “пилот” лойиҳа боМишига қарамасдан, ўзининг таркиблари билан у архитектуранинг намунаси ҳисобланади. Умумий иқлимий, кимёвий ва ҳаётнинг ижтимоий тарафи билан яхши муносабатда.
Бугун биз шундай уйлар кўришга ҳаракат қилишимиз керакки, унда инженерлик санъати ижодкор-архитектор санъати билан қўшилиб кетсин, масалан Роншан Ле Корбюзе қўрган копелла архитектор-ижодкор маҳсулоти боМиб, бунда архитектура инженерлик билан ёнма-ён эмас. Балки бадиий ижод билан ёнма-ёндир. Архитектура ҳозирги замонда ўз қобигМга ўралиб қолмоқда ва машина-техника тармоғидан орқада қолмоқда.
Енергетик пассив кўп қаватли турар жойлар комплекси. (Характерлик ҳусусият). Европа қурилиш амалиётида ва айниқса Германияда, Швейтсария, Скандинавий давлатларида, Австрия ва Франсияда 20 йил мобайнида пассив уйлар қурилиши амалга оширилиб келинмоқда. Бу уйлар ўзининг номини улар учун амалиётда иситиш ва совутиш тизими талаб қилинмаганлиги натижасида олди. Европада 5000 пассив уйлар тартиби қурилди ва бундай уйнинг ўсиш даражаси йилига 100 % ни ташкил этди. Уларнинг қурилишига ажратилган маблағ 1150 евро/м2 ташкил қилади ва ЕнЕВ стандарти бўйича қурилган ўртача 14 % бинодан арзонроқ қабул қилинади.
Иссиқ қуруқ иқлим шароитида пассив уйларни улғтра минимал иссиқлик йўқотишда кейинги характеристик ҳусусиятларга эга бино сифатида аниқлаш мумкин.
«Қобиғ - ўит» иссиқлик сақлашнинг юқори кўрсаткичлари ва «совуқ ўтқазиш кўприги» умуман бўлмаганлиги сабабли, шу қаторда дераза билан тоМдирадиган зонада ва балкон плитанинг бирлашган зоналарида («Қобиғ - термос»).
Турар жой бинолари афзал ориентатсиясига эга, совуқ ва ўтиш даврида биноларда қуёш радиатсиясини аккумулятсия қилиш ва унда иссиқлик билан таъминлаш тизимини яратиш.
«Қобиғ - термос» бино ҳаво ўтказмайди деса ҳам боМади, лекин агар хохласак ёки зарурат тугМлса, чегараланган вақт ичида, қобиғ ичидаги деразалами очиш ёМи билан бинони шамоллатиш имконияти бор.
Бинодаги рекреатсион тизимида аккумулятсия орқали тўпланган иссиқлик балансида барча ички майиший ва технологик иссиқлик ажратишга белгиланган.