Biologik kimyo

Lipidlarning umumiy tasnifi

Barcha turdagi turli qurilishga, biologik vazifalarga ega bo`lib, suvda erimay, organik erituvchilarda ekstraktsiyalanadigan yog` va yog`simon moddalar uchun lipidlar ( grekcha lipos-yog`) atamasi ishlatiladi. Suv, oqsil, uglevod, ferment, nuklein kislotalar kabi – lipidlar hujayra komponenti hisoblanib, odam organizmi tana massasining 10 – 20 % ni tashkil qiladi. Lipidlar oqsil va uglеvodlardan asosan gеtеrogеnli xaraktеri bilan farqlanadi. Lipidlar suvda erimay, xloroform, efir, bеnzol kabi qutbsiz organik erituvchilarda eriydigan biologik faol, murakkab birikmalardir. Lipidlarga kiruvchi moddalar ma`lum talablarga javob berishi kerak: Kelib chiqishi bo`yicha biologik xossaga ega bo`lishi (yani hayvon va o`simliklarning tirik hujayralari tarkibida uchrashi); Gidrofobligi ( suvda erimay, yuqori faollikka ega bo`lishi); Yuqori alkil radikallari yoki karbotsikllarini bo`lishi. Organizm normal faoliyatida lipidlarning ahamiyati juda katta. Chunki qutbsiz yoki neytral lipidlar (triglitseridlar, yog` kislotalari) ko`pchilik organizmlar uchun yoqilg`i hisoblanadi. Kimyoviy reaktsiyalarda ulardan ajralib chiqqan energiyani

ko`p qismi, organizm turli maqsadlariga ishlatiladi. Odam organizmida triglitseridlar teri osti yog`simon qoplama hosil qilib, mexanik ta`sirdan saqlab turuvchi moslama bo`lsa, ikkinchi tomondan issiq – sovuqdan ximoya qiluvchi izolyator vazifasini bajaradi. Shu funktsiyasi tufayli trislitseridlar organizmni haddan tashqari soyib yoki qizib ketishdan saqlaydi. Shimolda yashovchi tyulen va morjlar qalin yog` qatlamiga ega. Lipidlarning organizmdagi biologik vazifalari:

0. 
   Biomembranalarning asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi;
   

0. 
   Biomembranalarning o`tkazuvchanligini ta`minlaydi;
   

0. 
   Nerv impluslarini o`tkazilishida ishtirok etadi;
   

0. 
   Hujayralararo kontaktni ta`minlashda qatnashadi;
   

0. 
   Organizmda energetik vazifani o`taydi.
   

0. 
   Organizmga vitaminlarning tushishi va ularning o`zlashtirilishini ta`minlaydi.
   

310

Lipidlarning tasnifi: Lipidlarning bir necha xil tasnifi mavjud.

1. Fizik- kimyoviy tasnif; 2. Biologik yoki fiziologik tasnif; 3. Strukturasi bo`yicha tasnif;