Biologik faol moddalar texnologiyasi

MASHG‗ULOT № 9 
MAVZU: NA‘MATAK URUG‗IDAN VITAMIN E KONSENTRATINI 
 AJRATIB OLISH.
Mashg'ulot shakli:
«Sanoat farmatsiyasi» yo‗nalishi talabalari uchun laboratoriya mashg‗uloti; 
«Biotexnologiya» yo‗nalishi talabalari uchun amaliy mashg‗ulot. 
Mashg'ulot uslubi:
O‗yinli texnologiya «Aqliy hujum». 
Mashg‗ulot maqsadi:
Yog‗da eriydigan vitaminlarni ajratib olish texnologiyasini o‗rgatish. Na‘matak 
urug‗idan vitamin E konsentratini ajratib olish. 
Mavzuning ahamiyati:
Vitamin E konsentratini ajratib olish texnologiyasini yoritib berish. 
Ishning nazariy qismi 
Xroman qatori preparatlari – tibbiyotda juda keng tarqalgan va ishlatiladigan tokoferollar yoki E-
gurux vitaminlaridan tashkil qiladi.1922 yilda ingliz olimi Evane olib borgan tajribasi natijasida
kalamushlarning xomiladorlik davrini normal o‗tishi va naslning tuzilishi uchun ularning ozuqa 

---

152 
ratsionida moyda eriydigan va muhim axamiyatga ega qandaydir diet omil bo‗lishi kerakligini aniqladi. 
Bu noma‘lum moddaga vitamin E deb nom berildi. 
1936 yilda Evane va boshqa olimlar bug‗doy kurtagi va paxta moyidan hayvonlarda naslsizlikni 
davolashda qo‗llaniladigan ekologik faol modda ajratib olishdi. Keyinchalik unga tokoferol deb nom 
berildi. Tokoferol so‗zi grekcha ―tokos‖ – nasl va lotincha ―phyko‖ – keltirish so‗zlaridan tashkil topgan 
bo‗lib, nasl qoldirishni ta‘minlash demakdir. Vitamin E yoki ―urchitish vitamini‖ ko‗pchilik o‗simlik va 
hayvonlarda, jumladan dukkakli va donli o‗simliklar moyida (juxori, kunjut, chakanda moylari) go‗sht, 
saryog‗, tuxum, sut va boshqa ozuqa mahsulotlarining tarkibida bo‗ladi.Vitamin E tokoferolning turli 
sterioizomerlaridan tashkil topgan bo‗lib, xozirgacha ularning 7 xil izomeri aniqlangan. Ammo ulardan 

-tokoferol barcha sterioizomerlar orasida o‗zining biologik ta‘siri jihatidan eng kuchli hisoblanadi. 
Barcha tokoferollar kimyoviy tuzilishining asosiy elementlaridan birini benzol bilan γ-pironlardan iborat 
kondensirlangan xromon yoki benzo γ-degidroperan geterotsikl xalqasini tashkil qiladi. 
Olimlarning tokoferol parchalanishidan kelib chiqadigan maxsulotlarning chuqur o‗rganish 
soxasida olib borilgan izlanishlari natijasida ularning kimyoviy tuzilishi yaratildi. Bu borada keyinchalik 
uni sintez qilib olishda Karrer o‗z shogirdlari bilan birgalikda samarali izlanishlar olib borib yaxshi 
natijalarga erishdi. 
Preparat organizmda oqsil, qand, lipid va pigmentlar almashinuvida ishtirok etadi. U ayollarda 
xomiladorlik davrini normal kechishga yordam beradi. Nerv sistemasi, mushak, qon tomirlarining 
qo‗zg‗aluvchan bo‗lishiga yordam beradi. Tokoferol atsetatning 5,10 va 30%li moydagi eritmalari 
ichirilardi yoki mushak orasiga yuboriladi.
Preparatni odatda nerv sistemasi pereferik tomirlar va ko‗z kasalliklarida,aterosklerozda, 
organizmda jinsiy bezlar faoliyati buzilganda xamda boshqa kasalliklarda ishlatiladi. 

-tokoferolatsetatni og‗zi maxkam yopiladigan qo‗ng‗ir yoki qora shisha idishlarda salqin va yorug‗lik 
ta‘siridan extiyotlagan xolda saqlanadi. Ozik moddalarida kimyoviy jixatdan bir-biriga uxshash uchta - 
tokoferollar borligi aniklangan. Bu moddalar vitamin faolligiga ega va ular xalkali komponentida metil 
guruxlarining joylanishi bilan fark kiladi: 
E vitaminining organizmga kiritilishi kislorod iste‘mol kilishni pasaytirib, nafas olish 
jadalligini normaga keltiradi. Demak, tokoferollar nafas olish fermentlariga ta‘sir kilib, ularning 
faolligini pasaytiradi. Muskullarning uzgarishi - E avitaminozning ikkilamchi ta‘siri hisoblanadi.E 
vitaminning ayrim bir faollik xususiyatlari uning antioksidantlik ta‘siri bilan boglangan, ya‘ni uning 
boshka moddalarni oksidlanishdan ximoya kilishdan iborat.
Bu borada shunisi kizikki, tokoferollar karotinlar va A vitaminini oksidlanishdan saklab, shu bilan 
ularning organizmda ishlatilishiga kulay sharoit yaratib beradilar. Tokoferollar xam o‗simlikdan, xam 
xayvonlardan olinadigan ozik maxsulotlarida keng tarkalgan.