Biologik faol moddalar texnologiyasi

Bakteriofaglar
yoki 
faglar
(boshq.-yunonchadan. φᾰγω - «eyman») – 
bakterial hujayrani tanlovchan zararlaydigan viruslardir. Ko‗pincha 
bakteriofaglar bakteriyalar ichida rivojlanib hujayra lizisini yuzaga keltiradi. 
Odatda, bakterifaglar oqsil qobiqdan va bir yoki ikki zanjirli genetik material 
nuklein kislotalardan iborat bo‗ladi (DNK yoki, ayrim xollarda, RNK). So‗nggi 10 
yil ichida rekombinant DNK texnologiyasi rivojlanishi natijasida, yangi avlod 
vaksinalarini yaratish imkoni tug‗ildi. Bunda ananaviy vaksinalarning 
kamchiliklari qaytarilmaydi, ularni ishlab chiqarish uchun gen−muhandisligi 
usullari qo‗llaniladi. 
1. Patogen mikrorganizmlar modifikatsiyasi.
Bunda virulentlikka javob beruvchi genlar olib tashlanadi. Bunda immun javob xosil qilish 
hususiyati saqlanib qoladi. Bunday mikroorganizmlarni qo‗rqmay vaksina sifatida qo‗llash mumkin, 
chunki toza kulturada o‗stirish natijasida butun bir gen tiklanish xavfi yo‗q. 
 
 
2. Tirik patogen tizimlar.
Bunda alohida determinant antigen o‗xshash bo‗lmagan patogen organizmga ko‗chirib 
o‗tkaziladi. 
3
.
―Subbirlik‖ vaksinalari. 
Agar patogen mikrorganizmlar toza kulturada o‗smasa, u 
holda ularni ajratib olib, klonlab alternativ ho‗jayin organizmda ekspressiyalash (masalan E.coli) 
orqali asosiy antigen determinant saqlagan oqsil genlarini klonlash mumkin, va bu oqsillarni 
―subbirlik‖ vaksinalar sifatida qo‗llash mumkin
49
.Odatda, vaksinalar zararlamagan patogen 
mikrorganizmlarni saqlaydi, biroq ular jansiz yoki attenuirlangan xolda bo‗ladi. Javob reaksiyasi 
sifatida hosil bo‗lgan antitelolar, patogen organizm yuzasidagi oqsillar bilan birikib immun javobni 
ishga tushuradilar. Bundan kelib chiqqan holda shunday savol yuzaga keladi: vaksina butun 
hujayralarni saqlashi kerakmi yoki faqatgina ma‘lum spetsifik yuza komponentlarini saqlashini o‗zi 
kifoya etadimi? Viruslarga to‗xtaladigan bo‗lsak, ho‗jayin organizmida virus infeksiyasiga nisbatan 
antitelolarni ishlab chiqarishi uchun virusnin tozalangan yuza oqsillarini (kapsid va tashqi membrana 
oqsillari) o‗zi etarli bo‗lgan. Patogen mikrorganizmning alohida komponentlarini saqlagan vaksinalar 
―subbirlik‖ vaksinalari deb ataladi. 
49