Biokimyo pmd

4. Poliuriya va polidipsiya. Buyraklarning konsentratsion qobiliyati

cheklangan bo‘ladi. Shu sababli diabet mahalidagi ko‘p miqdor

glyukoza, keton tanachalar va siydikchilni chiqarib turish uchun ko‘p

miqdorda suv chiqarish talab etiladi. 2-3 baravar ko‘p siydik chiqariladi.

Shu sababdan, suv iste’moli ortib ketadi (polidipsiya). Organizm

suvsizlanib qolishi vujudga keladi.

Qandli diabet asoratlarining biokimyosi

Diabetning hammadan ko‘p uchraydigan asoratlari  buyraklar, ko‘z

to‘r pardasi va gavhari, nervlar, arteriyalarning zararlanishidir. Bu

asoratlar asta-sekin, ko‘p yillar davomida avj olib boradi. Ularning eng

asosiy sababi giperglyukozemiyadir. O‘rtacha yillik giperglyukozemiya

bemorda nechoglik katta bo‘lsa, asoratlar paydo bo‘lishining ehtimoli

va ularning avj olib borish tezligi shuncha katta bo‘ladi. Zararlanadigan

to‘qimalar hujayralariga glyukoza o‘tishi insulinga bog‘liq bo‘lmaydi.

Ularda glyukoza konsentratsiyasi doimo qondagi glyukoza

konsentratsiyasi bilan bir xil bo‘ladi.

Diabetda giperglyukozemiya oqsillarning glyukozillanish tezligi

ortadi. Sog‘lom odamlarda barcha gemoglobinning 5-10% diabet bilan

og‘rigan bemorlarda esa 2-3 baravar ko‘proq qismi glyukozillangan

bo‘ladi. Glyukozillanish oqsillar xossalarini o‘zgartirib, ularning

funksiyalarini izdan chiqarib qo‘yadi. Hujayrada glyukoza

konsentratsiyasi yuqori bo‘lganida uning boshqa monosaxaridlarga

aylanish tezligi ortadi, shu tufayli glikolipidlar, glikoprotein va

proteoglikanlar sintezining tezligi ham ortib boradi. Sintez tezligining

parchalanish tezligidan ustunligi juda kam bo‘lganida ham uzoq yillar

mobaynida hujayrada shu moddalar ortiqcha to‘planib, uning

funksiyalarini buzishi mumkin.

Hujayralarda glyukoza o‘zgarishi natijasida olti atomli spirt sorbitol

hosil bo‘lishi mumkin.

Sorbitol ikkinchi uglerod atomi bo yicha degidrogenlanib fruktozaga

aylanadi. Arteriyalar devorlarining hujayralarida, Shvann hujayralari,

eritrotsitlar, ko‘z gavhari va to‘r pardasi, urugdonlarda glyukoza

o‘zgarishining shu yo‘li bo‘lib turadi. Sorbitol hujayra membranalaridan

---

348

yaxshi o‘tmaydi, uning to‘planib qolishi hujayralarda osmotik bosim

ortib, ularning shishib ketishi, bo‘rtishiga va funksiyalarining buzilishiga

olib keladi. Diabetda buyraklar zararlanishiga sabab bazal

membranalarning qalin tortib qolishi va koptokchalardagi kapillyarlar

o‘tkazuvchanligining pasayishidir. Bu glikoproteinlar va

proteoglikanlarning to‘planib qolishiga, kollagenning glyukozillanishiga

bog‘liq bo‘lishi mumkin. Natijada koptokchalarda filtrlanish izdan

chiqadi. Ko‘z to‘r pardasida ham shunga o‘xshash o‘zgarishlar yuz

beradi. Ko‘z to‘r pardasining shishishi va unga qon quyilishi ba’zi qandli

diabet bilan og‘rigan bemorlar kozining ko‘r bo‘lib qolishiga sabab

bo‘ladi.

Ko‘z gavharidagi kristallin oqsilining glikozillanishi ko‘z gavharini

xiralashtirib qoyadigan ko‘p molekulali agregatlarni hosil qilishga moyil

bo‘ladi,  ko‘z gavhari xiralashib qoladi yoki katarakta yuzaga keladi.

Ko‘z gavharining sorbitol to‘planishi tufayli shishib, bo‘rtib turishi

kristallinlarning tartib bilan joylashishini buzadi, bu ham ko‘z

gavharining xira tortib qolishiga olib keladi. Galaktozemiyada sorbitol

to‘planib qolishi katarakta paydo bo‘lishining birdan-bir sababidir.

Nervlarning zararlanishi miyelin pardasining yupqa tortib qolishi

bilan namoyon bo‘ladi, bu aksonlar o‘tkazuvchanligining izdan

chiqishiga olib keladi. Tananing turli qismlari uvishib qolgandek bo‘ladi,

tuyg‘u hissi o‘zgaradi.

Yuqorida ko‘rsatilgan o‘zgarishlarning paydo bo‘lishiga

to‘qimalarning kislorod bilan ta minlanishining izdan chiqishi yaxshi

sharoit tug‘diradi. Gemoglobinning glikozillanishi uning kislorodga

yaqinligini, kislorodni biriktirib olish xossasini o‘zgartirib qoyadi. Qon

yopishqoqligi ortib, natijada kapillyarlarda qon oqish tezligi pasayadi.

---

349