«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

Мавзунинг долзарблиги.
Биз томондан ўрганилган регионлар ҳудуди 
литологик-геоморфологик, гидрогеологик, тупроқ ва иқлим шароитлари ҳамда 
инсон ирригацион-хўжалик фаолияти натижаларининг батафсил ва чуқур 
таҳлили, замонавий туз тўпланишининг муҳим ва ўзига хос қонуниятларини 
аниқлаш, суғориладиган тупроқлар мелиоратив ҳолатидаги ўзгаришларни 
баҳолаш ва башоратлаш имконини беради. 
Тадқиқот натижалари ва уларнинг муҳокамаси. 
Тузларнинг келиб 
чиқиши, улар миграцияси қонуниятлари, тупроқгрунтлар ва грунт сувларида 
тўпланиши ва табақаланиши, суғориш таъсирида содир бўладиган иккиламчи 
шўрланиш жараёнлари ўрганилган регионлар суғориладиган ерларида алоҳида 
ўзига хос хусусиятлар ва қонуниятларга эга. 
Тадқиқотларнинг кўрсатишича, ҳудуд суғориладиган ерларидаги 
иккиламчи шўрланиш, асосан кучсиз зовурлашган ҳудудларда кенг тарқалган, 
унинг шаклланиши ва жадаллик даражаси бир қатор омиллар, жумладан 
тупроқгрунт қопламларининг дастлабки табиий шўрланганлиги, грунт 
сувларининг чуқурлиги ва минераллашганлик даражаси, суғориш сувлари 
таркиби, суғориш режимлари ва бошқа омилларга боғлиқ бўлиб, бу жараёнда 
барча ўрганилган регионларда грунт сувларининг роли етакчи омил 
ҳисобланади. 
Воҳалар ерларини ўзлаштириш ва узоқ йиллар мабойнида суғоришлар 
натижасида ер ости грунт сувларининг сатҳи кўтарилиб, тупроқгрунтларнинг 

---

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
316 
чуқур қатламларида минг йиллар давомида ҳаракатсиз ётган тузлар 
заҳирасининг қайта тақсимланиши янги цикли (босқичи) бошланган. 
Масалан, бўз-ўтлоқи-воҳа ва ўтлоқи-воҳа тупроқлар иккиламчи 
шўрланишининг энг кескин ҳолати, кучсиз зовурлашган, ер ости оқимлари 
яхши таъминланмаган доимий суғориладиган ерларда кузатилиб, бу 
жараённинг тезлиги ва фаолиги бир томондан ҳудудни табиий шароитларини 
ўзига 
хослиги 
(геоморфологик-литологик 
тузилиши, 
гидрогеологик 
шароитлари, тупроқгрунтлар характери, туз заҳираларининг миқдори ва уларни 
профил бўйича тарқалиши), иккинчи томондан эса ерлардан фойдаланиш 
характери, биринчи навбатда суғориш шароитлари билан чамбарчас боғлиқ. 
Ўрганилган регионлар суғориладиган ерларини табиий ва ирригацион-
хўжалик шароитларининг ўта ранг-баранглиги сабабли шўрланиш жараёнлари 
ҳам турли фаолликда кечаётганлигини кўрсатади. Жумладан, ўрганилган барча 
регионлар бўз-воҳа тупроқларининг характерли хусусияти шундан иборатки, 
улар асосий ҳолатларда амалда шўрланмаган, айрим ҳолатларда эса 
тупроқларнинг қатламларида кучсиз шўрланиш аломатлари учратиш мумкин. 
Ушбу ҳолатни мавсумий суғориш сувларининг минераллашганлик даражасига 
узвий боғлиқ деб тушунтириш мумкин. 
Шўрланиш 
химизмига 
кўра, 
шимолий-шарқий 
регион