«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
309 




n
i
i
i
grad
k
1



(6) 
i

- суюқликнинг ҳаракатга келишини келтириб чиқарувчи омиллардан бири, 
масалан, босим, тортиш майдони потенциали, ҳарорат ва бошқалар бундай 
омил бўлиши мумкин. Одатда гидравликада 
i

- фильтрацион сувларнинг 
оқими тезлиги потенциали деб қабул қилинади. 
Коэффициентлар 
i
k
умумий ҳолда тупроқнинг уч фазали тизимининг 
параметрлари ҳисобланадиган



,
,
i
i
grad
ларнинг функциялари. 
Тупроқнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучлар билан тўйинганлиги 
ҳолатида бу инобатга олинмайди ва (6) нисбатда қуйидаги кўринишда ёзилади: 
 
gradh
w
k





(7) 
Бундан кейин эса, 
 
w
k
k


- масаласининг табиатига кўра ўтказиш намлиги 
коэффициенти ёки намлик функцияси деб аталиши мумкин. Бу ҳолда, намлик 
функцияси қуйидаги кўринишда бўлади: 
 
gradh
w
k




(8) 
Сирдраё вилояти ер ости сувларининг ҳаракатини қараймиз. Сирдарё вилояти 
ерлари шўр тупроқни ташкил этиб, тупроқ устига инфильтрация жараёнини, 
намланган тупроқ ичига инфильтрация, қуруқ тупроқ ичига инфильтрация, узоқ 
вақт давомида сувнинг вертикал абсорпция қилиниши (сингишини) кўриб 
чиқамиз. Тупроқларини ярим-чекланган бир жинсли тупроқ, ва чегарада 
намликнинг бир хил тарқалиши ва намликнинг ўзгарувчан тарқалишга эга 
бўлиши зоналарига бўламиз. Ҳар бир зона учун намлик тарқалишининг 
математик моделини қараймизки, алгоритм тузиб, дастурини яратишга имкон 
яратамиз.
Намлик тарқалишининг 
Oz
ўқи билан 

бурчагини ташкил қилувчи вертикал 
ҳолда 
пастга 
йўналтирилган
s
йўналишида 
ҳаракатини кўриб чиқамиз [1,2,3]. Ушбу 
ҳолатда


cos
s
h


ва 
 
t
s
,



. 
-ни ҳисобга олиб, (8) формуладан: 
w
- тўйинганлик ёки намлик ёки, сувнинг тупроқдаги ҳиссасини билдиради. 
Намликнинг ҳаракатга келиш (сув/намлик кириши, намланиш, ҳўл бўлиш) 
ҳудуди чекланган деб ҳисоблаймиз. Ушбу ҳудуддан намлик ва оқим ўз 

---