«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
310
дастлабки кўрсаткичларини олади. Ҳаракатга келиш ҳудуднинг узунлигини
t
L
L
ёрдамида белгилаймиз;
0
t
ҳароратда ҳаракатга келувчи ҳудуд
мавжуд эмас 1- расм ,
0
0
L
.
h
- бир вақтнинг ўзида ҳам босим ва оғирлик кучини инобатга олувчи
босим баландлиги кўрсаткичи бўлиб, пьезометрик напорни беради:
z
p
h
.
p
-босим,
- суюқликнинг солиштирма оғирлиги.
z
- ортогонал декарт координатасининг вертикал ўқи координатаси.
белгиси
z
ўқининг қуйига ва юқорига йўналишига мос келади.
Намликнинг тупроқда тарқалиш тенгламасини қуйидаги диффузия
тенгламас орқали берамиз:
s
w
k
s
w
k
s
t
w
cos
ёки
s
w
k
s
w
w
D
s
t
cos
(9)
бу ерда
dw
d
w
k
w
D
- капилляр диффузия коэффициенти ёки
диффузивлик.
Агар ер ости сувларининг ҳаракати ярим-чекланган бир жинсли, дастлаб
бир хил намланган тупроқ ичида ўзгарса, яъни тўйинганлик даражасининг бир
лаҳзада ўзгариши таъсири остида содир бўлса, масала намликнинг тарқалиш
тенгламаси (9) қуйидаги чегара шартларидан иборат бўлади:
const
w
w
s
t
const
w
w
s
t
1
0
,
0
,
0
,
0
,
0
(10)
ва шартлардан бирида
0
,
w
w
s
(11)
Намланган тупроқда инфильтрация эса қуйидагича ёзилади:
0
,
w
w
t
l
s
dt
dl
w
w
s
w
w
D
c
c
0
(12)
Намликнинг қуруқ тупроқ ичига бўлган инфильтрациясини қараб чиқамиз.
Бу ҳолда (9) тенгламанинг шаклини
c
w
w
0
ҳолат учун ёзамиз, диффузия
тенгламасини қуйидагича ўзгартирамиз:
«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
311
s
k
s
w
k
s
t
w
cos
(13)
1
0
,
0
,
0
,
0
,
0
s
t
s
t
(14)
ва (12) шартдаги намликнинг йўналишини ўзгартирамиз, чунки намлик
қуруқ тупроқда ўз йўналишини топиб олгунча
0
: координата бўйича
ҳаракатланади.
0
,
s
(15)
c
c
w
t
l
s
,
,
dt
dl
w
w
s
k
c
c
0
(16)
бу ерда
1
1
0
0
,
,
w
w
t
l
l
.
Ҳали бир кўрчаткичда равон кетмаётган (беқарор бўлган) намликни
ўтказишнинг содда масаласи. Умумий
w
D
,
w
k
функциялар учун, ушбу
масаланинг ечими мовжуд эмас. Ечим масалани чизиқлаштириш орқали
олинади. Намланган ва қуруқ тупроққа фильтрация ҳолатларини алоҳида кўриб
чиқамиз.Намланган тупроқ.
Биринчи чизиқлаштириш усули орқали [2] тенглама ечимини қуйидагича
ёзамиз:
s
w
k
s
w
t
w
D
cp
cos
1
2
2
ва бу ечим (10), (11) шартларни қаноатлантиради ва қуйидаги кўринишга
эга бўлади:
2
cos
2
2
cos
2
2
1
cos
0
1
0
t
D
t
D
s
erfc
t
D
t
D
s
erfc
e
w
w
w
w
cp
cp
cp
cp
s
ёки
2
2
2
1
2
0
1
0
erfc
erfc
e
w
w
w
w
(17)
бу ерда қуйидаги белгилар қўлланилди:
w
k
D
,
d
k
- Кирхгофнинг олмаштириш усулини қўллаб:
cos
2
1
s
,
2
2
cos
4
1
t
D
cp
, (18)
«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
312
erfx
erfcx
1
,
0
2
2
d
e
erfx
- эҳтимоллик интеграли.
Чизиқлаштиришнинг учинчи усулида диффузия тенгламаси учун қуйидаги
ечимни ҳосил қиламиз:
s
s
t
D
cp
cos
1
2
2
(19)
0
,
0
s
t
0
0
0
d
k
0
,
0
s
t
1
0
1
d
k
0
,
s
ва қуйидагича ечим топамиз:
t
f
,
0
1
0
(20)
Фильтрациянинг
қуруқ
тупроқдаги
ўзгариши.
Катта
вақт
кўрсаткичларида горизонтал сингиш (абсорпция) ва вертикал сингиш
масаласини кўриб чиқамиз. Чизиқлаштиришнинг учинчи усулини қўллаб,
горизонтал сингиш масаласини қуйидаги тенгламалар орқали ёзамиз:
2
2
1
x
t
D
cp
(21)
0
x
1
0
1
d
k
t
x
1
0
d
k
c
dt
t
d
w
w
x
c
0
t
ёрдамида намланиш фронти координатаси кўрсатилган.
t
x
ўзгарувчан сонни киритиш йўли билан
аниқлашга ўтамиз
0
2
2
2
d
d
D
d
cp
,
t
t
0
(22)
«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
313
0
,
0
бўлганда (23)
t
t
0
с
(24)
бўлганда
dt
t
d
t
w
w
d
d
c
0
(25)
(24)
тенгламасининг
чап
қисми фақат
нинг функцияси
бўлиши мумкин, ўнг томони эса -
фақат
t
нинг функцияси бўлиши
мумкин; тенглик агар иккала
томон ҳам константага тенг
бўлгандагина бўлиши мумкин. Бу
ердан
t
const
.
Намланиш
фронтида
.
w
d
d
кўрсаткичини киритамиз ва (25) шартини қуйидаги кўринишда
ёзамиз:
0
2
1
w
w
w
c
(26)
(22)-(24) масалалари қуйидаги ечимга эга бўлади:
1
1
2
2
t
D
erf
t
D
x
erf
cp
cp
с
(27)
ёки
cp
cp
c
D
erf
D
erf
2
2
1
1
1
1
ни аниқлаш учун (26) нисбатни қуйидаги кўринишга келтирамиз:
A
erf
2
exp
(28)
ёки
cp
D
2
,
0
1
w
w
D
A
c
cp
c
A
нинг катта кўрсаткичларида (0,3 дан паст бўлган)
нинг кўрсаткичини
аниқлаш учун, қуйидаги тахминий формулани қўллаймиз:
«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
314
A
D
cp
2
1
2
Ушбу
кўрсаткичдан,
w
га ўтиш қийин эмас.
15
,
0
c
w
,
05
,
0
0
w
,
15
,
0
c
w
,
сутки
м
D
cp
2
2
,
0
учун ва
w
Q
баробар бўлган
c
c
w
D
D
учун мустақил тенгламалар
тузилди:
0
1
0
w
w
w
w
w
(29)
,
0015
,
0
c
c
w
D
D
1- эгри чизиқ
015
,
0
c
c
w
D
D
2- эгри чизиқ
075
,
0
c
c
w
D
D
3- эгри чизиқ
2-расмдаги 4 эгри чизиқ
c
w
w
0
шарти ҳолатида олинган ечимга мос [4,5].
Do'stlaringiz bilan baham: |