«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
306 
тупроқларининг тошлилик даражаси бўйича фарқланишини кўрамиз. Чотқол 
тоғлари турли қиялик ва нишабликларида шаклланган тоғ жигарранг 
тупроқлари бутун профил бўйича кам (кучсиз) ва ўрта даражадаги тошликка эга 
бўлсада, Нурота тоғларидаги ҳудди шундай типдаги тупроқлар барча қиялик ва 
нишабликларда ўрта ва кучли даражадаги тошликларга эга эканлигини 
кўрамиз. Бу ўринда шуни айтиш жоизки, тошлилик даражаси мазкур 
тупроқларнинг мелкоземли қисмини, қолаверса она жинсларнинг нуралаш 
даражаси, интенсивлигини баҳолашда муҳим рол ўйнайди. 
Чотқол ва Нурота тоғлари ҳудудида ўрганилган тоғ жигарранг 
тупроқларнинг тошлилик даражаси турли қиялик ва нишабликларда бир хилда 
эмаслигини кўрсатади. Сертошлик релъефнинг сувайирғич ҳамда жанубий 
қиялик (ёнбағир)нинг юқори ва ўрта қисмида сезиларни ифодаланган. Бу 
тошчалар она жинс-нурашнинг элювий ва делювий маҳсулотлари бўлиб, 
уларнинг кўп миқдори 5мм дан катта тоғ жинси бўлакларига тўғри келади. 
Шимолий ва ғарбий ёнбағирларида, айниқса бу ёнбағирларнинг текисликка 
ўтиш қисмларида тошчалар миқдори унинг устки 0-50 см қисмида камаяди, 
бироқ 2-ярим метрдан бошлаб она жинси делювий-пролювий ётқизиғида 
тошчалар миқдори янада орта боради. Барча кесмалар профилнинг она жинси 
кесмида Чотқол тоғи ҳудудида ўрта даражадаги тошлилик (>3 мм =5-10 % 
орасида) кузатилса, Нурота тоғида эса бу кўрсатгич >10% дан юқори бўлиб, 
тошлилик даражаси ўта кучлидир. Бу рақамлар ўз навбатида турли геологик 
ҳудудида жойлашган тоғларда табиий нуралиш жараёни бир хилда 
кечаётганлигидан далолат беради. Бунинг сабаби, ушбу ҳудудларнинг иқлимий 
кўрсатгичлари ва ўсимлик қопламининг турлича бўлишидир.
 
Фойдаланилганадабиётлар 
1.
Бобохўжаев И.П., Узоқов П.У. Тупроқшунослик. Тошкент, Меҳнат 
нашриёти, 1995. 
2.
Абдуллаев Х.А., Турсунов Л.Т. Тупроқшунослик асослари. Тошкент, 1994.