«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
319 
яънихлор-иони миқдори бўз-воҳа тупроқлар> бўз-ўтлоқи-воҳа > ўтлоқи-воҳа 
тупроқлар томон ортиб бориши қонунияти
 
аниқланди. 
Мазкур қонуниятга асосан, хлор-иони миқдорининг энг максимал 
кўрсаткичлари “критик чегараси” мос равишда Тошкентда – 0,014 > 0,017 > 
0,024, Сирдарёда – 0,021 > 0,070 > 0,151%, Самарқандда – 0,014 > 0,021 > 
0,028% ва Сурхондарёда – 0,017 > 0,014 > 0,031% гача ортиб боради. Ушбу 
ҳолат регионларнинг тупроқ-иқлим шароитига бевосита боғлиқ эканлиги 
тавсифланади. 
Суғориладиган ерлари тупроқ-мелиоратив ҳолатини тупроқнинг устки 0-
1 м ли қатламидаги тузлар заҳирасининг шу қатлам учун ўртача арифметик 
миқдорий кўрсаткичлари билан баҳолаш энг қулай ва мақбул усул 
ҳисобланади. Сабаби, вегетация даври тугаб, тузларнинг ҳаракатланиши 
максимал барқарор турғун ҳолатни эгаллайди, тупроқнинг пастки 
қатламларидан кўтарилган тузларнинг асосий миқдори шу қатламда (0-1 м) 
тўпланади. 
Тадқиқот 
объектлари 
тупроқ-мелиоратив 
ҳолатини 
туз 
заҳираларининг миқдорий кўрсаткичлари билан баҳолаш эса бир вақтнинг 
ўзида туз заҳираларининг тебраниш оралиғи, унинг миқдорий кўрсаткичлари ва 
шўрланганлик даражасини аниқлаш имконини беради. 
А.У.Ахмедов ва Ж.М.Турдалиевлар [4] томонидан таклиф этилган 
градация-шкалага кўра, тупроқнинг устки 0-1 метрли қатламида 0-50 тонна туз 
заҳиралари бўлган тупроқлар шўрланмаган, миқдорий кўрсаткичлари бўйича
тузлар заҳираси жуда кам гуруҳни ташкил этади, мелиоратив нуқтаи назардан 
жуда яхши кўрсаткич – нисбатан қулай ва унумдор тупроқлар ҳисобланади. Бу 
тоифадаги тупроқлар келгусида шўрсизлантириш ва бошқа мелиоратив 
тадбирларни талаб этмайди. 
50-100 т/га туз заҳиралари бўлган тупроқлар кучсиз шўрланган, миқдорий 
кўрсаткичларига кўра, туз заҳиралари кам тупроқлар гуруҳини ташкил этиб, 
тупроқлар ва сизот сувлари бундан буён шўрсизлантириш ва чучуклаштиришни 
талаб этади, шу боисдан бундай майдонларда келгусида шўрсизлантириш 
тадбирларини амалга ошириб бориш зарур. 
Тупроқнинг устки 0-1 м ли қатламида 100-150 т/га туз заҳиралари бўлган 
тупроқлар ўртача, 150-200 т/га туз заҳиралари бўлган тупроқлар эса миқдорий 
кўрсаткичлар бўйича баланд, ҳар иккала ҳолат ҳам ўртача шўрланган 100-200 
т/га тупроқлар гуруҳини ташкил этади. Бу тоифа ер майдонларида олдинги 
гуруҳ тупроқарига қараганда янада кучлироқ, самаралироқ шўрсизлантириш 
мелиоратив тадбирларини ўтказишга эҳтиёж сезилади, туз заҳиралари 
миқдорларини ҳисобга олган ҳолда табақалаштирилган сув меъёрларида шўр 
ювиш тадбирларини сифатли ўтказиш талаб этилади. 

---