"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

Eritrotsit membranalarining osmotik chidamliligi. 
Hujayra yuzasi maydonini aniqlash 
Biologik tizimlar faolligini boshqarish mexanizmlarining xilma-xilligini ikkita guruhga 
bo`lish mumkin:

---

51 
1)
spetsifik
- ixtisoslashtirilgan yoki maxsus, ya`ni effektorlar-maxsus regulyatorlar ta`siriga 
bog`liq bo`lgan guruh; 
2)
nospetsifik
- o`rab olgan muрitning fizik-kimyoviy xususiyatlari o`zgartirishiga bog`liq 
bo`lgan guruh. Biologik molekulalar, subhujayraviy organella va hujayralarning holati 
ko`pincha biosistemalar joylashgan muhiti sharoitiga qarab aniqlanadi. Bu muhit 
parametrlarining o`zgarishiga, ya`ni harorat (molekulalar xaotik-tartibsiz harakati tezligining 
o`rtacha o`lchovi), muhit rNi (muhitdagi vodorod ionlari konsentratsiyasining musbat o`nli 
logarifmi), ion kuchi (I= ½ ∑ Ni Zi, bu yerda Ni- i –o`sha ionning hajm konsentratsiyasi, Z-
ionning zaryad soni), osmosligi (osmol-osmosligini o`lchash birligi, membrana orqali 
o`tmaydigan hamma zarrachalarning konsentratsiya yig`indisi) kiradi. Membrana ikki 
tomonining osmotik bosimini o`zgarishini, shunga muvofiq membrana orqali moddalar oqimini
osmos hodisasi
aniqlaydi. Osmotik bosimli eritmalarni hujayra ichiga mos bo`lsa,
izoosmotik 
(izotonik) eritmalar, osmotik bosimli eritmalar hujayraichidan yuqori bo`lsa, 
gipertonik
, 
eritmalar hujayraichidan kichik bo`lsa esa 
gipotonik eritmalar
deyiladi. 
Hujayraichining asosiy komponenti - 0.15M KCL deb qabul qilsak, izotonik eritmaning 
osmosligini 0.3 osmol = 300 mosmol kabi aniqlaymiz (taqqoslash uchun, fiziologik eritma-
0.15M NaCL yoki 9%).
O`simlik va hayvon hujayralarida osmos jarayoni katta ahamiyatga ega, chunki hujayra va 
hujayraaro strukturalarda erigan modda va suvning harakatini aniqlaydi. Muhitda joylashtirilgan 
hujayra va hujayraaro organellalar, osmosligi izotonik eritmadan farq qilganida, ular osmotik 
buzilishlarga olib boradi. 
Bir qator fiziologik izotonik tuzli eritmalar bo`lib, tarkibida KCL, NaCL, MgSO
4
, CaCL
2
, 
KHPO
4
va boshqa birikmalarni saqlaydi, qaysikim, ular izolirlangan to`qima, hujayra, hujayra 
organellalari faoliyati uchun juda zarur. Jumladan, qon plazmasining tarkibini yoki hujayra ichki 
muhitini - Krebs - Ringer, Xenks eritmalari va boshqalarini eslatadi.