Bino va inshootlar

Osma kranlar
(
kran to‘sin
) binolarning oraliq o‘lchami 30 m ga- cha 
bo‘lgan hollardaqo‘llaniladi. Ularning asosi po‘latdan ishlangan va chetlari 
g‘altaklarga o‘matilgan qo‘shtavrli balkadan iborat. 
Tom yopma ko‘taruvchi konstruksiyalarga osilgan monorelsda bino 
uzunligi bo‘ylab kran to‘sin harakatlanadi. Kran to‘sinning pastki tok- chasida 
esa uning uzunligi bo‘ylab ilmoqli yuk ko‘targich harakat qiladi. 
Ko‘prik kranlar.
Bular, asosan, bir qavaili sanoat binolarida ishlatiladi. 
Ularning boshqaruvi sodda bo‘lib. oddiy elektr iste’mol tizimi- dan iborat. 
Biroq ko‘prik kranlar o‘rnatiladigan bo‘lsa, unda binoning balandligini 
oshirishga va konstruktiv echimini murakkablashtirishga to‘g‘ri keladi. 
Bunday kraniarning yuk ko‘tarish qobiliyati 630 t gacha etadi. Kichik 
yuk ko‘taruvchi kranlar 5 t gacha, o‘rtachasi — 5-50 t, kattasi - 250 t va undan 
ortiq yukka mo‘ljallanadi. 
Ko‘prik kranlar 50 m oraliqqacha o‘rnatiladi. Ko‘prik kranlar il- moqlar, 
yukli elektromagnitlar, lampalar va boshqa maxsus yuk tutuv- chi jihozlardan 
iborat boiadi. Ko‘prik kranlar g‘altaklarga o‘rnatilgan ko‘prikdan, ko‘taruvchi 
va ko‘chuvchi mexanizmi bo‘lgan aravadan tashkil topadi. 
Ko‘prik kranlar karkas ustunlari rafaqiga yoki devor pilyastriga tayangan 
ko‘targich osti to‘sini ustida o‘rnatilgan relsda sex uzunligi bo‘ylab 
harakatlanadi, yuk ko‘tarishadi va tashishadi. Ular mustaqil elektr yuritgichga 
(
dvigatel)
ega. Ko‘prik kranni boshqarish kranchi tomonidan ko‘prikka 
o‘rnatilgan yoki ochilgan kabinadan amalga oshiriladi. 
Ko‘prik kraniarning metallurgiya sanoati uchun ishlatiladigan maxsus 
turlari ham mavjud. SHuningdek, maxsus kranlar ham bo‘lib, ularga rafaqli-
aylanma, rafaq-g‘altakli, kran-taxlamli, chorpoyali kranlar misol bo‘ladi. Ular 
maxsus vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan bo‘lib. sanoat inshootlarida 
qo‘llaniladi. 
Xona hajmidan maqsadli foydalanish va kranni erkin harakatla- nishini 
ta’minlash uchun bino o‘lchamlari va ko‘taruvchi-transport jihozlarining 
o‘lchamlari o‘zaro bog‘lanadi. 
Binoning har bir prolyoti uchun faqat bitta asosiy kran oralig‘i 
o‘rnatiladi. Bu o‘lcham 1,5 m (1-guruh kranlar uchun Q<50 t) — 2,0 m (2-
guruh kranlar uchun- Q>50 t) ni tashkil etadi. YUk ko‘targich yo‘li bo‘ylab 
o‘tish yo‘lagi o‘rnatiladigan bo‘lsa, bu o‘lcham 2,0 m ni tashkil etadi. Bino 
prolyoti (L) va kran oralig‘i (Lk) quyidagicha bog‘lanadi: 
Bu erda: v - bino o‘rnini belgilovchi o‘qdan yuk ko‘targich osti relsi 
o‘qigacha bo‘lgan masofa; uning kattaligi ko‘prik kranning yuk ko‘tarish 
qobiliyatiga, uning ish tartibiga, o‘tish yo‘lagining bor- yo"qligiga bog‘liq. 
Agar kranning yuk ko‘targich miqdori 50 t bo‘lsa, v= 750 mm; 50 t dan ortiq 
bo‘lsa, v= 1000 mm va undan ortiq (250 mm ga Jcarrali olinadi). 
YUk ko‘targichlarning harakatlanish-to‘xtash jarayonida binoda tik va 
gorizontal yo‘nalishdagi yuklar paydo bo‘ladi. Tik yukla- nisMar 
konstruksiyalarni hisoblash davrida e’tiborga olinsa, gorizontal yuklar 
«bog‘lamalar» o‘rnatish yo‘li bilan neytrallanadi. Bunday «bog‘lamalar» 
binoning birligini ta’minlash uchun xizmat qiladi. 

---

110