16
•
ayrıqsha sózlerden aldın qosımsha dawıslardı (a, hám) isletiw;
•
ibora basında birinshi buwın yamasa pútkil sózlerdiń tákirarlanıwı ;
•
so'z, sóz dizbegi ortasında májburiy toqtap qalıwlar ;
•
sóylewden aldın qıyınshılıq.
Tutlıqpalanıwdıń sebebi oraylıq nerv sistemasınıń hálsizleniwi esaplanadı.
Tutlıqpalanıw payda bolıwınıń sebepleri basqasha bolıwı múmkin.
Geyde ol bir
qatar juqpalı keselliklerden keyin, dene zaiflashganda payda boladı. Kóbinese
tutlıqpalanıw qáweterden keyin yamasa uzaq dawam etken psixik nevrotizm menen
júz boladı - onıń átirapındaǵı adamlardıń balasına salıstırǵanda turaqlı ádalatsız,
qopal munasábet. Turmıs sharayatlarınıń keskin ózgeriwi (shańaraqqa tiyisli jaǵday,
rejim) tutlıqpalanishga alıp keliwi múmkin. Sóylewi erte rawajlanǵan
balalarda
tutlıqpalanıw jaǵdayları tez-tez ushırasıp turadı, olardıń ata-anaları olarǵa júdá kóp
qosıqlar, ertekler oqıydılar, turaqlı sorawlar etediler: " aytıń", " tákirarlang",
kóbinese kórsetiw ushın sóylewge májbúr boladı.
Geyde kesh sóyley baslaǵan balalarda (shama menen úsh jasda ) tutlıqpalanıw
sóylewdiń tez rawajlanıwı menen bir waqıtta júz beredi. Sonı esta saqlaw kerek,
kemshilikler aste rawajlanıp atırǵan motor tarawı bolǵan balalarda da payda bolıwı
múmkin. Bunday balalar qolaysız, ózlerine jaman xızmet etediler, aste shaynasadı,
qolınıń názik motorlı kónlikpeleri etarli dárejede rawajlanbaǵan.
Bul sebeplerdi biliw ata-analar hám oqıtıwshılarǵa
eskertiwshi belgilerdi
waqıtında bayqawǵa hám qánigelerge (psixolog, nevropsikolog, sóylew terapevtiga)
waqıtında shaqırıq etiwge járdem beriwi kerek, sebebi tutlıqpalanishni emlewden
kóre aldın alıw ańsatlaw.
Tutlıqpalanǵan balalar hám qáwip toparı daǵı balalardıń nerv sisteması
zaiflashganligi sebepli, olar individual jantasıwdı, tınısh shańaraq ortalıǵın, tuwrı
ulıwma hám sóylew rejimin talap etedi.
Siz balalarǵa olardıń jasına uyqas kelmaytuǵın kóplegen kitaplardı oqıp
bolmaydı. Keshesi qorqınıshlı gúrrińlerdi oqıw zıyanlı, sebebi bul balada turaqlı
qáweterdi sezim etiwi múmkin: ol Baba Yaga, goblin, shaytan hám basqalardı
kóriwden qorqadı.
Televiziyalıq programmalardı tez-tez hám uzaq waqıt kóriwge
ruxsat
bermaslik kerek. Bul balanı charchatadi hám hádden tıs qozǵatadı. Onıń jasına tuwrı
kelmaytuǵın hám jatıwdan aldın kórilgen programmalar ásirese unamsız tásir
kórsetedi.
17
Balalardı hádden tıs talan-taraj qılıw, olardıń ınjıqlıqların orınlaw múmkin
emes, sebebi bul halda hátte oǵan azǵantay qarama-qarsılıq da, mısalı, qálegen
zattan waz keshiw de bala ushın psixik jara bolıp xizmet etiwi múmkin. Balaǵa
qoyılatuǵın talaplar onıń jasına tuwrı keliwi, mudamı birdey bolıwı, onıń
átirapındaǵı hámme tárepinen, de shańaraqta, da balalar bog'chasida, mektepte
turaqlı bolıwı kerek.
Kesellikten keyin tikleniw dáwirinde balanı kóp sanlı tásirler (filmler, oqıw,
televizor tamasha qılıw hám taǵı basqa ) menen artıqsha júklemesligingiz kerek. Bul
waqıtta rejim hám tuwrı tálim talaplarına ámel etpeslik ańsatǵana tutlıqpalanishga
alıp keliwi múmkin.
Siz balanı qorqıtıp, jazalay almaysız, birin xanada qaldıra almaysız, ásirese
jaman kórsetilgen. Jaza formasında siz onı stulda tınısh otırıwǵa májbúrlewińiz,
ardaqlı oyınında qatnasıwdan juda etiwińiz hám taǵı basqa.
Oqıtıwshılar tómendegilerdi esta saqlawları kerek. Eger tutlıqpalanǵan bala
baqshaǵa yamasa mektepke kirse, ata-anası menen baylanıs ornatıw, tutlıqpalanıw
sebeplerin anıqlaw hám olardı saplastırıwǵa háreket qılıw, bunday balaǵa maksimal
dárejede itibar, bayqaǵıshlıq kórsetiw, ol menen baylanıs ornatıw, balanıń itibarın
qaratmaslik kerek. onıń kemshiligi haqqında jáne onı
basqa balalar masqara
etpewine isenim payda etiń.
Bunday bala menen anıq, tuwri (bir sózdi basqa sózden ajratmasdan), aste,
lekin hesh qanday jaǵdayda buwınlarda hám qosıq dawısında sóylew kerek.
Siz mudamı teń dárejede teń hám balaǵa qatal bolıwıńız kerek. Bunday balanı
eń teń salmaqlılıqlı, jaqsı gápiradigan balalarǵa jaqınlastırıw kerek, sonda ol olarǵa
eliklew etip, ańlatpalı hám tuwri sóylewdi úyrenedi. Tutlıqpalanǵan balalardı
tınıshsızlanıwlantiradigan hám qatnasıwshılardan individual sóylewiy shıǵıwlardı
talap etetuǵın oyınlarǵa tartmaslik kerek. Usınıń menen birge, olar ushın dumaloq
oyınlar hám qor juwapların talap etetuǵın basqa oyınlarda qatnasıw paydalı bolıp
tabıladı.
Bunday balalardı klassta birinshi bolıp so'ramaslik kerek. Jaqsı juwap bergen
baladan keyin soraw jaqsı bolıp tabıladı. Eger bala gápira almasa yamasa gápira
baslasa, lekin jaman, tutlıqpalansa, oqıtıwshı oǵan sózdi (sóz dizbegin ) aytıwǵa
járdem beriwi yamasa onıń itibarın basqa soraw menen shalǵıtishi kerek, oǵan
tutlıqpalanıw múmkinshiligin bermesten.
Bayramda balanı basqa balalar menen birgelikte qosıq jırlaw múmkinshiligin
beriw kerek, sonda olardı jırlaw quwanıshınan
juda etpeslik, kemshiliklerin
aytpaslik, kerisinshe, oǵan isenim oyatıw kerek. óz kúshleri.
18
Tutlıqpalanǵan bala ushın muzıka hám oyın sabaqları júdá zárúrli bolıp, olar
sóylewdiń tuwrı dem alıwın, tempni hám ritmini rawajlandırıwǵa járdem beredi.
Qosıq jırlaw sabaqları paydalı.
Tutlıqpalaǵan bala mudami logoped hám psixonevrologning qadaǵalawı
astında bolıwı kerek.
Do'stlaringiz bilan baham: 
