Bilimlendiriw ministrligi

 
 
 

---

3 
KIRISIW 
Insannıń eń áhmiyetli qásiyetlerinen biri onıń sóylew qábileti bolıp tabıladı. 
Tuwri sóylew arqalı kórsetilgen pikir túsinikli hám jaǵımlı bolıp tabıladı. 
Sóylew insannıń quramalı joqarı psixik funksiyalarınan biri bolıp tabıladı. Sóylew 
háreketleri quramalı aǵzalar sisteması arqalı ámelge asırıladı, bunda bas mıy 
iskerligi tiykarǵı rol oynaydı, sóylew tek insan ushın tán bolǵan bólek hám joqarı 
dárejedegi baylanıs forması bolıp tabıladı, sóylew baylanıs processinde kisiler pikir 
almasadı hám bir- birlerine tásir etedi. Sóylew baylanıs til arqalı ámelge asırıladı, til 
- bul fonetikalıq, leksik hám grammatik qurallar sisteması bolıp tabıladı, adam 
sóylewi túsinikli hám mánisli bolıwı ushın sóylew aǵzalarınıń háreketleri anıq hám 
tuwrı bolıwı kerek. Sóz aytılıwı mexanizmi háreketin túsiniw ushın sóylew 
apparatınıń dúzilisin jaqsı biliw zárúr. Sóz buzılıwları uzaq jıllar dawamında 
úyrenilinip kiyatırǵan taraw bolıp tabıladı. Sóylew norması degende sóylew iskerligi 
processindegi til isletiliwiniń ulıwma qabıl etilgen variantları túsiniledi. Sóylewdiń 
normal iskerligi jaǵdayında onıń psixofiziologikalıq mexanizmleri saqlanǵan boladı. 
Sóylew buzılıwları sóyleytuǵın shaxstıń málim til ortalıǵında qabıl etilgen, sóylew 
iskerligi normal halda islep atırǵan psixofiziologikalıq mexanizmlerdiń páseyiwine 
baylanıslı halda til normalarınan shetlesiwi menen belgilenedi. Kommunikativ 
teoriya kózqarasınan qaraǵanda, sóylewdiń buzılıwları bul baylanıs quralınıń 
buzılıwı bolıp tabıladı. Bunda individ penen jámiyet arasındaǵı sóylew mámilede 
kózge taslanatuǵın óz-ara munasábetlerdiń buzılǵanı málim boladı. 
Sóz buzılıwları tómendegi qásiyetleri menen ajralıp turadı : 
1) sóylewshiniń jasına saykes emeslik ózgesheligi; 
2) dialektshilik, sóz sawatsızlıǵı, til bilmewdiń ańlatpası bolmaǵan
ayrıqshalıqlar; 
3) sóylewdiń psixofiziologikalıq mexanizmlerindegi shetlesiw menen 
baylanıslı bolǵan ayrıqshalıqlar; 
4) óz-ózinen joǵalmaytuǵın, bálki bekkemlenetuǵın turaqlı ayrıqshalıqlar; 
5) sóz buzılıwınıń xarakterine baylanıslı halda bekkemlenetuǵın turaqlı 
ayrıqshalıqlar; 
6 ) balanıń keyingi psixik rawajlanıwına tez-tez unamsız tásir ótkeretuǵın 
ayrıqshalıqlar. 
Bunday tarif sóz buzılıwların sóylewdiń jasqa baylanıslı qásiyetlerinen, onıń 
balalarda hám úlkenlerde waqtınshalıq buzılıwınan; sóylewdiń territorial dialektlı 
hám social-materiallıq faktorları menen baylanıslı qásiyetlerinen parıqlaw 
múmkinshilik jaratadı. 

---

4