Bilimlendiriw ministirligi

5.Bawırdın’ zat almasıwdag’ı a’hmiyeti.
Bawır organizminin’ en’ a’hmiyetli bioximiyalıq laboratoriyası bolıp esaplanadı. Bawır kletkalarında ha’m tkanında ko’plegen beloklar ha’m fermentler ushırasadı, sonlıqtan bawır organizmde beloktın’, mochevinanın’, glyukogennin’ ha’m lipidlerdin’ sintezleniwinde qatnasadı. Bawırda zat almasıw protsessi ju’da’ ku’shli ju’retug’ın bolg’anlıqtan ol ju’da’ ko’p mug’darda kislorod talap etedi. Bawır arqalı 1 saatta 100 litr qan ag’ıp o’tedi. Bawırda zat almasıwdın’ ku’shli ju’retug’ınlıg’ın sonnan biliwge boladı sebebi bawır belokları ha’r bir jeti ku’nnen jan’alanıp otıradı. Basqa organlarda bul protsess 17 ha’m onnanda ko’p ku’n dawamında iske asadı. Bawırda plazma beloklarınan albumin 100% ke globulin 80% ke shekem sintezlenedi. Bunnan tısqarı bawır aminokislotalardın’ almasıwında u’lken a’hmiyetke iye. Bawır mochevinanı payda etiwshi organ bolıp tabıladı. Organizmge awqatlıq zatlar jetispegende bawır qang’a ko’p mug’darda belok bo’lip shıg’aradı. Bawır maylardın’ almasıwında qatnasadı, sebebi ol o’t suyıqlıg’ın payda etedi. Bunnan joqarıda aytılg’anday bawır uglevodlardın’ almasıwına da qatnasadı. Sebebi onda glyukogennin’ sintezi ha’m ıdırawı, glyukozanın’ okisleniwi glyukogenez protsessleri ju’redi.
Organizmde bawır barerlik xızmet - yag’nıy qorg’anısh xızmetinde atqaradı. Organizmge kelip tu’sken zıyanlı zatlardı zıyansızlandıradı. Onda ammiaktın’ zıyansızlanıwı o’tip onnan mochevina payda boladı.
6. Suw ha’m mineral duzlardın’ almasıwı.
Organizmde o’tetug’ın barlıq ximiyalıq, fiziko-ximiyalıq reaktsiyalar suwlı ortalıqta o’tedi. Suw organizmde to’mendegi a’hmiyetli xızmetlerdi atqaradı. Olarg’a: 1. Eritkish yag’nıy azıqlıq zatlar suwdı ortalıqta eriydi. 2. Erigen birikpelerdi tiyisli orıng’a jetkerip beredi. 3. Organizmde su’ykelis orınlarındag’ı yamasa buwınlardag’ı qarsılıqlardı kemeytedi. 4. Organizmnin’ dene temperaturasının’ retleniwine qatnasadı. Eresek adamlar organizminde 60-65% (dene salmag’ının’) suw tutadı yamasa 40-45 litr suw boladı.
Organizmde suw kletka ishi suwı yamasa intratsellyulyarlıq dep ekige bo’linedi. Kletka ishi suwı, organizmdegi barlıq suwdın’ 72% tutadı. Kletka sırtı suwı tiykarınan qan tamırlarında yag’nıy qan quramında, limfada, arqa miy julın suyıqlıg’ında ha’m kletkalar aralıq boslıqlarda jaylasadı. Onın’ mug’darı organizmdegi suwdın’ 28% in tutadı. Bul suwlar quramındag’ı elektrolitler quramı menen bir-birinen ajıraladı.
Organizmde 100 g. may okislengende 107 g. suw, 100 g. uglevod okislengende 50 g., 100 g. belok okislengende 41 g. suw bo’linip shıg’adı. Eresek adamlarda sutka dawamında zat almasıw protsessinde 0,5 l., al balalarda bul waqıt birligi ishinde 12 l. suw ha’r bir 1 kg. salmag’ına payda boladı. Eger organizmde suw ko’p toplansa onda otravlenie, al suw jetispese zat almasıw buzıladı. Organizm suwının’ 10% joytılsa, onda degidratatsiya yag’nıy suwsızlanıw payda bolsa, al 20% suw joytılg’anda tirishilik toqtaydı.
Organizmge suw zatları menen mineral duzlar kelip tu’sedi. Olarg’a natriy, kaliy, xlor, kaltsiy, fosfor kiredi. Olardın’ ba’ri organizmnin’ tirishilik iskerliginde u’lken a’hmiyetke iye boladı.