Bilimlendiriw ministirligi

7. Vitaminler.
Bular ximiyalıq ta’biyatı boyınsha ju’da’ quramalı organikalıq birikpeler bolıp organizm tirishiligi ushın beloklar, uglevodlar ha’m maylar sıyaqlı za’ru’rli birikpeler bolıp tabıladı. Tek g’ana vitaminlerdin’ qatnasında organizmnin’ tirishilik iskerligi fiziologiyalıq norma jag’dayında iske asadı. Vitaminlerdin’ bunday qa’siyeti birinshi ret orıs ilimpazı N. İ. Lunin ta’repinen 1880-jılı anıqlang’an. Ol ta’jiriybe tiykarında eger xaywanlardı jasalma awqatlıq zatlar menen awqatlandırg’anda olar o’lmeydi. Na’tiyjede Lunin ta’biiy awqatlıq zatlar quramında organizm ushın za’ru’rli qandayda bir birikpelerdin’ bar ekenligin anıqlag’an.
Ha’zirgi waqıtta vitaminlerdi izertlewshi ilim meditsinanın’ o’z aldına bir tarawı bolıp vitaminologiya ilimi dep ataladı. Vitaminler tirishilikti quwatlawshı ta’biiy birikpeler bolıp olardın’ az mug’dardag’ı birikpesi organizmge u’lken o’zgerislerdi payda etedi. Olar zat almasıwg’a, okisleniw protsesslerinin’ tezleniwine jaqsı ta’sir jasaydı. Eger organizmge vitamin jetispese gipovitaminoz yamasa avitaminoz dep ataladı. Eger organizm vitaminlerdi artıqmash qabıllasa olar organizmnen bu’yreklerdin’ bo’lip shıg’arıw xızmeti tiykarında organizmnen sırtqa bo’linip shıg’adı. Eger organizmde vitaminler artıqmash toplansa, bul jag’dayda gipervitaminoz dep at beriledi. Organizmde artıqmash vitaminlerdi jıynawshı depo xızmetin atqarıwshı organ joq. Sonlıqtan artıqmash vitamin sidik quramında organizmnen bo’linip shıg’adı. Biraq V₁₂ ha’m A vitaminleri bawırda jıynalıw uqıplılıg’ına iye.
İsheklerdin’ mikroflorası ko’pshilik vitaminlerdi sintezlew uqıplılıg’ına iye. Ma’selen: tiamin, riboflavin, nikotin kislotasın, piridoksin, biotin, foliev kislotası ha’m K vitaminlerin sintezleydi ha’m qang’a sorıladı.
Organizm kesellengende ko’pshilik antibiotikler inektsiya tu’rinde paydalanıladı, bul o’z gezeginde organizmde vitaminlerdin’ sintezleniwin toqtatadı. Sonlıqtan antibiotikler qabıllaw barısında organizmge vitaminlerdi de qosımsha paydalanıw ha’zirgi waqıtta meditsinada ken’nen qollanıladı.
Vitaminler to’mendegishe klassifikatsiyalanadı - eki gruppag’a yag’nıy mayda ha’m suwda eriwshi vitaminler bolıp bo’linedi.
Vitamin A - retinel organizmde o’siw protsessin quwatlaydı, ha’m qo’riw protsessin ku’sheytedi. Eger A vitamini jetispese onda tawıq ko’zlik keselligi kelip shıg’adı.
Vitamin D - kaltseforal - degenimizde fosforkaltsiydin’ almasıwın retleydi. Su’yegimizdin’ o’siwin formalanıwın quwatlaydı. Jetispese raxit keselligi payda boladı, su’yekler formalanbaydı.
Vitamin E - tonoferal - nerv sisteması iskerligine qatnasadı. Meliator xızmetin atqarıwshı atsetilxolinnin’ sintezin retleydi.
Vitamin K - naftoxinon - bulshıq etlerdin’ qısqarıw mu’mkinshilliklerin ku’sheytedi.
Vitamin F - organizmde maylardın’ almasıwına qatnasadı.
Vitaminlerdin’ V gruppasına awqatlıq zatlar menen organizmge kelip tu’siwshi vitaminler bolıp esaplanadı. Olarg’a V₁, V₂, V₃, V₅^-rr, V₆, V₁₂, V₁₅, V_s, vitaminleri kiredi. Bulardın’ ba’ri organizmde en’ a’hmiyetli protsesslerge qatnasadı. Ma’selen, zat almasıw, okisleniw, qan payda etiw ha’r qıylı (vospalenie) keselliklerdin’ kelip shıg’ıwın toqtatadı, ha’m ayırım vitaminlerdin’ organizmge ta’sirin ku’sheytedi.
Vitamin S - askorbin kislotası - fermentlerdin’ aktivligin ku’sheytedi, organizmde okisleniw ha’m qa’lpine keliw protsessin basqaradı. S vitamin jetispese organizmde beloklardın’, maylardın’, uglevodlardın’ almasıwı buzıladı. Organizmde S vitamin ko’p toplansa suwıqqa shıdamlı boladı.
Vitamin R - organizmde S vitamininin’ toplanıwın ku’sheytedi. R vitamin limonda ko’p ushırasadı.