Bilimlendiriw ministirligi

3. Maylardın’ almasıwı.
Maylarg’a ximiyalıq quramı jag’ınan ha’r tu’rli birikpeler kiredi. Olardı a’piwayı lipidler-neytral maylar, voskler ha’m quramalı lipidler yamasa fosfolipidler, glikolipidler ha’m sulfolipidler ha’m steroidlar - yag’nıy xolesterinler kiredi. Adam organizminde maylar tiykarınan neytral maylar bolıp esaplanadı. Organizmde 1 g. may okislengende 38,3 kDj yamasa 9,3 kkal energiya bo’linip shıg’adı. Adamlardın’ may zatlarına bolg’an talabı (sutkalıq) 70-80 g. Balalarda bul ko’rsetkish mısalı, 3-10 jasar aralıg’ında 26-30 g. mug’darına ten’. Neytral maylar uglevodlar menen almasıwı mu’mkin yag’nıy uglevodlardan payda bolıwı mumkin. Biraq toyınbag’an may kislotaları dep atalıwshı birikpeler bolıp olarg’a linolevaya, linolenovaya ha’m araxidonovaya dep atalıwshı may kislotaları kiredi. Bular organizmge tek g’ana awqatlıq zatlar quramında kelip tu’sedi. O’zgertiwge bolmaytug’ın yag’nıy joqarıda aytılg’an may kislotalarının’ organizmge jetispewi organizmnin’ o’siwin toqtatıp, al eresek yamasa u’lken jastag’ı organizmlerde ko’beyiw uqıplılıg’ın toqtatadı. Organizmnin’ bul may kislotalarına sutkalıq talabı 10-12 gramm mug’darında boladı. Adam organizminde maylar uglevodlardan sintezlenedi yag’nıy organizmge kelip tu’sken uglevodlardın’ 25-30% mayg’a aylanadı. Organizmde maylar beloklardan du’ziledi, yag’nıy sintezlenedi, biraq da’slep beloklardan uglevodlar sintezlenedi, son’ olar may kislotalarına aylanadı yamasa beloklardan payda bolg’an uglevodlardan son’g’ı produkta retinde may kislotaları sintezlenedi.
4. Uglevodlardın’ almasıwı.
Uglevodlardın’ biologiyalıq a’hmiyeti ba’rinen burın olardın’ energiya payda etiw uqıplılıg’ı menen belgilenedi. 1g. uglevod okislengende organizmde 15,7 kDJ yamasa 3,75 kkal. energiya payda boladı. Eresek adamlardın’ uglevodlarg’a bolg’an sutkalıq talabı 0,5 kg. Olardın’ 70% okislenip suw ha’m SO₂ gaz payda etse 25-28% mayg’a aylanadı, tek g’ana 2-5% mug’darı glikogenge sintezlenip bawırda zapas uglevod jag’dayında saqlanadı ha’m og’an degen talap organizmde ku’sheygende energiya deregi bolıp xızmet etedi.
Glikogen - glyukozag’a shekem ıdıraydı. Bul qubılıs glyukogenoliz dep ataladı. Glyukogenoliz qanda qanttın’ mug’darın salıstırmalı turaqlı saqlap turıwg’a qatnasadı. Quramında qantı az qan bawırg’a kelgende bawırdag’ı glyukogen glyukozag’a aylanadı ha’m qan aylanısına qosıladı.
Eger qannın’ quramında qant ju’da’ ko’p bolsa onda bawırda glyukogenez protsessi ju’rip qannın’ quramındag’ı qant mug’darı normag’a keledi. Bawırdın’ bul xızmeti gomeostatikalıq mexanizmi dep ataladı.
Organizmde uglevodlardın’ almasıwında bulshıq et tkanı u’lken a’hmiyetke iye. Bulshıq etler jumıs islegen waqtında qan quramınan ko’p mug’darda glyukozanı aladı. Bulshıq etlerde bawırdag’ı sıyaqlı glyukogen sintezlenedi. Bulshıq ettin’ qısqarıwında jumsalatug’ın energiya deregi bul glyukogennin’ ıdırawı esabınan payda boladı. Bulshıq ettin’ qısqarıwındag’ı glyukogennin’ ıdırawında aqırg’ı produkta pirovinograd ha’m su’t kislotası bolıp tabıladı. Bulshıq ettin’ jumısınan keyin dem alıw waqtında bulshıq et tkanındag’ı su’t kislotasınan qaytadan glyukogen sintezlenedi. Bunnan tısqarı su’t kislotasınan bawırda glyukogen sintezlenedi. Solay etip bawırdag’ı glyukogennen qang’a glyukoza bo’linip shıg’adı, yag’nıy qandı glyukoza menen bayıtadı.
Adamnın’ bas miyi uglevodqa ju’da’ mu’ta’j boladı ha’m ha’mme waqıt onı talap etedi. Bawırdın’ payda etken glyukozasının’ 69% bas miyi talap etedi.