Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

M
o
-bu agregat oborotdagi barcha (aholini qo’lidagi, korxona va tashkilotlarni 
kassadagi) naqd pulni o’z ichiga oladi. 
M
1
-agregatga barcha naqd (M
0
) pul va foiz to’plamaydigan depozitlari 
qoldiG’i summasi kiradi. 
M
2
-bu agregat o’z ichiga M
1
agregatini va muddatli depozitlarini oladi. 
Muddatli depozitlar aholini muddatli (3 yilgacha) schetlaridagi qo’yilmalarni va 
aholi hamda korxonalarni tijorat banklarida ochilgan schetlaridagi qoldiq 
mablag’laridan tashkil topadi. 
M
3
– bu agregatni aniqlash uchun M
2
agregati massasi ustiga maqsadli 
zaYomlar, suG’urta polislari sertifikatlar, banklar zaxirasi, uch yildan ko’p 
muddatga qo’yilgan aholi pullari, byudjet, kasabasoyuz, ijtimoiy va boshqa 
tashkilotlarni schetdagi mablag’lari qo’shiladi. 
M
4
– bu agregat M
3
agregatiga aktsiya, obligatsiya va veksellar qiymatini 
qo’shish bilan aniqlanadi. 
M
5
– oxirgi agregat o’z ichiga M
4
agregatdagi mablag’lar va aholi, korxona 
va tashkilotlarga qarashli bo’lgan chet el valyutasini oladi. 

---

79
Bank tizimida, aniqrog’i bankirlar tilida M
1
va M
2
agregatlar tezroq 
aylanuvchi pul mablag’lari deb yuritiladi, M
1
– esa «qisqa pullar» nomini olgan, 
boshqa passivlar esa (pul tizimini likvidli depozitlar) «kvazi pullar» deb ataladi. 
Ular o’z ichiga muddatli va jamg’arma depozitlarni va rezidentlarni chet el 
valyutasidagi depozitlarini oladi. Bankirlar «qisqa pullar» va «kvazi pullar» 
yig’indisini «keng pullar» deb atashadi. 
Pul agregatlari orasida pul massasini umumiy hajmini xarakterlovchi 
ko’rsatkich bo’lib M
5
agregat hisoblanadi. Bu agregat mamlakatdagi tovar va 
xizmatlarga bo’lgan to’lov qobiliyatini o’zida ifoda etadi. 
Pul muomalasi statistikasida «Pul asosi yoki bazasi» ko’rsatkichi keng 
qo’llaniladi. Bu ko’rsatkichni (H) hisoblash uchun naqd pul, banklar kassasidagi 
qoldiq pul mablag’lari, tijorat banklarining markaziy bankdagi majburiy zaxiralari 
va ularni markaziy bankning korschetidagi mablag’lari summalari qo’shib 
chiqiladi. Bu hisoblangan ko’rsatkich, pul multiplikatori koeffitsientini hisoblash 
uchun asos bo’ladi. Pul multiplikatori bank zaxiralarini muomalada ortishi 
(ko’payishi) natijasida pul massasini ortishini xarakterlaydi va quyidagi formula 
bilan hisoblaniladi (bu ko’rsatkichni hisoblashning boshqacha usullari ham 
mavjud. Ularga keyinroq to’xtalamiz):