Beynin I i m I i -js

Bilinçli zihnin, bu komuta
zincirinde bilgiyi son alan halka olması gerçekten mümkün m üy­
dü? Bu deney, özgür iradenin tabutuna çiviyi tartışmasız biçimde
çakmış mı oluyordu? Libet’in kendisi bile, deneylerinin işaret ettiği
bu olasılıklar karşısında endişelenmiş ve sonunda özgürlük dediği­
miz şeyi bir tür veto  gücü olarak elimizde tutuyor olabileceğimizi
öne sürmüştü. Bir başka ifadeyle, parmağımızı oynatma isteği du­
yuşumuzu kontrol edem esek de, bu hareketi durdurmak için kü­
çücük bir zaman penceresine hâlâ sahip olabilirdik. Böyle olm ası
özgür iradeyi kurtarabilecek miydi peki? Söylemesi zor. Veto hakkı
özgürce seçilebilecek bir şey gibi görünmesine karşın, bunun da
bilinçten gizlenm iş, sahne arkasındaki etkinliğin bir sonucu olm a­
dığını düşündürecek herhangi bir kanıt yoktur elimizde.
Özgür irade kavramını kurtarmak için başka görüşler de öne
sürülmüştür. Sözgelim i, klasik fizik, belirlenimciliğe (determinizm)
tam tamına uyan (“her şey, öngörülebilir biçimde bir öncekini iz­
ler” ) bir evren tanım larken, atomik ölçekleri betimleyen kuantum
fiziği de öngörülem ezlik ve belirsizliği evrenin özünde var olan
birer nitelik olarak tanıtır. Kuantum fiziğinin babaları, bu yeni bi­
limin özgür iradeyi kurtarıp kurtaramayacağını merak ediyorlardı.
Ancak ne yazık ki kurtaramaz. Olasılığa dayalı, öngörülem ez bir
sistemin yetersizlik bakım ından belirlenimci bir sistemden geri ka­
lır yanı yoktur çünkü her iki durumda da seçenek söz konusu de­
ğildir. Geçerli olan ister yazı-tura, ister bilardo topları olsun, ikisi
de özgürlüğe, bizim olm asını istediğimiz anlamda karşılık gelm e­
yecektir.
Özgür irade kavramını kurtarmaya çalışan başka düşünürler de