Berilgan: Nomalum

37-misol. , bo`lgan sistemada: A, B va C gazlari orasida muvozanat qaror topdi. Sistemaning hajm birligida C moddasining muvozanatdagi miqdoriga: a) bosimning ortishi; b) sistemadagi A moddasining konsentratsiyasining ko`payishi; d) haroratning ko`tarilishi qanday ta`sir etadi?
Javobi: a) reaksiya borayotganda gaz moddalarning hajmi qisqaradi, ya`ni konsentratsiya ortadi, natijada muvozanat C modda hosil bo`lish tomonga siljiydi;
b) A modda konsentratsiyasi oshganda ham muvozanat C modda hosil bo`lish tomonga siljiydi;
c) bo`lgani sababli to`g`ri reaksiyaning borishida issiqlik ajraladi, bu izotermik reaksiyadir. Teskari reaksiya endotermikdir. Haroratning ko`tarilishi doimo issiqlik yutilishi bilan boradigan reaksiyalarning ketishiga imkon beradi, ya`ni muvozanat A va B moddalar tomonga siljiydi va C modda miqdori kamayadi.

38-misol. sistemada, muvozanat qaror topganda: ga teng bo`ladi. Reaksiyaning muvozanat konstantasini va A hamda B moddalarning dastlabki konsentratsiyalarini toping.

Yechish. Berilgan reaksiyaning muvozanat doimiysi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
yoki bo`ladi.

39-misol. Ma`lum sharoitda vodorod xloridning kislorod bilan o`zaro ta`siri qaytar reaksiyadir:

Sistemaning muvozanat holatida: a) bosimning ortishi; b) haroratning ko`tarilishi; d) katalizatorlar ko`tarilishi qanday ta`sir etadi?
Javobi: 1. sistemadagi hamma moddalar gazlardir. Le-Shatele prinsipiga muvofiq, bosimni ortishi muvozanatni reaksiyaning gaz moddalari miqdorining kamayishi tomoniga, ya`ni Cl₂ va H₂O hosil bo`lish tomoniga siljitadi.
2. to`g`ri reaksiya ekzotermik bo`lgani uchun, haroratning ko`tarilishi issiqlikning yutilishi bilan boradigan jarayonlarga imkon beradi, ya`ni muvozanat endotermik reaksiya HCl va O<sub>2</sub> hosil bo`lish tomonga siljitadi.
Katalizator to`g`ri va teskari reaksiyalarni bir xilda tezlashtiradi. Shuning uchun uning ishtirokida reaksiyaning muvozanat doimiysining qiymati o`zgarmaydi.

40-misol. Yopiq idishda 8 mol SO₂ va 4 mol O₂ aralashtirilgan. Reaksiya doimiy haroratda amalda oshadi. Muvozanat qaror topishida dastlabki miqdor SO₂ ning 80% i reaksiyaga kirishadi. Agar dastlabki bosim 300 kPa ni tashkil etgan bo`lsa, muvozanat qaror topgandagi gazlar aralashmasining bosimini aniqlang.

Yechish. Reaksiya tenglamasi:
.
Masala shartiga muvofiq, 80% ya`ni 6.4 mol SO<sub>2</sub> reaksiyaga kirishgan, sarflanmagan SO<sub>2</sub> miqdori esa 1.6 molni tashkil etadi. Tenglamadan ko`rinib turibdiki, har 2 mol SO₂ ga 1 mol O₂ sarflanadi va 2 mol SO₃ hosil bo`ladi. Demak, 6.4 mol SO<sub>2</sub> ga 3.2 mol O<sub>2</sub> sarflanib, 6.4 mol SO<sub>3</sub> hosil bo`ladi. Bunda sarflanmagan O₂ miqdori 4-3.2=0.8 molni tashkil etadi.
Shunday qilib, reaksiya boshlanguncha umumiy mollar soni 8+4=12 bo`ladi, muvozanat topgandan keyin esa 1.6+0.8+6.4=8.8 molni tashkil etadi. Yopiq idishda doimiy haroratda gazlar aralashmasining bosimi, hamma gazlarning umumiy miqdoriga proporsional bo`ladi. Shunga muvofiq, muvozanat holatdagi bosim (R) quyidagi proporsiyadan aniqlanadi:
12 : 8.8 = 300 : R,
41-misol. Bosimning ko`tarilishi quyidagi qaytar sistemaning kimyoviy muvozanatiga qanday ta`sir etadi:
.