Berilgan: Nomalum

4.1 RASM

Yechish. Tarkibida 40% Pb bo`lgan suyuq qotishma 430<sup>0</sup>C gacha sovitilganda surma kristallga tushib, Pb miqdori 60% ga qadar ortadi. Holat diagrammasida G punktir chiziq G va D nuqta surmaning to`li1 kristallga tushganini izohlaydi. Kristallga tushgan surmaning massasi g₁, suyuq qotishmaning massasi g₂ deb olinsa, richag qoidasi bo`yicha kristallga tushgan massa g₁ ning suyuq qotishma massasi g₂ ga nisbati holat diagrammasidagi GD kesmaning FD kesmaga nisbati bilan belgilanadi:

, bundan .

4.1-rasmdan ma`lumki, FD=60%, GD=60-40=20% bo`ladi. U vaqtda g₁=3 ^. 20/60=1 kg surma. Demak, tarkibida 40% qo`rg`oshin bo`lgan suyuq qotishma 430⁰C gacha sovitilganda 1 kg surma kristallga bushadi.

46-misol. Sb va Pb ning suyuq evtektik qotishmasi tarkibida 18% Sb (4.1-rasm) bo`ladi. Tarkibida 10% Sb bo`lgan 10 kg suyuq qotishma to`liq kristallga aylanguncha sovitilganda evtektik nuqtada qaysi metalldan qancha miqdorda kristall hosil bo`ladi?

Yechish. Qorishma tarkibida 10% Sb, 90% Pb bor bo`lsa, 10 kg suyuq qotishma tarkibidagi har bir metallning miqdori aniqlanadi.
Pb = 10 <sup>.</sup> 0.9 = 9 kg
Sb = 10 <sup>.</sup> 0.1 = 1 kg
Suyuq qotishma tarkibida Sb miqdori oz bo`lgani uchun evtektik haroratda Sb ning hammasi kristallga aylanadi. Shunga asoslanib evtektika massasi hisoblanadi. 100 kg evtektik qotishmada 18 kg Sb bo`lsa, quyidagicha proporsiya tuziladi:

18 : 1 = 100 : x bunda X = 1^. 100/18 = 5.55 kg.

bu yerda x – evtektikaning massasi. Demak, evtektika tarkibida 1 kg Sb va 4.55 kg Pb bo`ladi. Qotishmaning qolgan qismini Pb tashkil qiladi; uning miqdori 4.55 kg ga teng, ya`ni .


47-misol. Quyidagi tarkibga ega sistemalarning erkimlik darajasi hisoblansin: a) NaCl, KCl va suv molekulalari orasida kimyoviy ta`sir bo`lmagani uchun komponentlar soni sistemaning tarkibiy qismiga teng bo`ladi, ya`ni K = 3.
Har uchala (a, b, d) holda ham (4.2) formula asosida sistemaning erkinlik darajasi(F) aniqlanadi:

1. 
   suyuqlik, suv bug`i va ikkita qattiq (NaCl va KCl) modda muvozanatda bo`lganda F=4 bo`ladi. Bunda F=K-F+1=3-4+2=1 ga teng. Demak, bu sistema monovariantdir.
   
2. 
   Suv bug`I, suyuqliklar, muz va ikkala modda (NaCl va KCl) kristallari muvozanatda turganida F = 5. F = 3 - (5 - 2) = 0 bo`ladi. Demak, bu sistema variantsiz (novariantli) dir.
   
3. 
   Ikkala tuz eritmasi, suv bug`I va muz muvozanatda bo`lganida F=3 bunda
   

F=3–3+2=2. demak, bu sistema divariantdir.
Sistemaning haroratini va ikkita tuzdan birortasining konsentratsiyasini o`zgartirib, uning erkinlik darajasini o`zgartirish mumkin.

48-misol. CaCl₂ va Mg(NO₃)₂ tuzlarini suyuqlantirilganda quyidagi reaksiya borishi mumkin:

Tuzlar suyuqlanmasi Mg(NO₃)₂ kristallari bilan muvozanatda bo`lganida sistemaning erkinlik darajasi nechaga teng bo`ladi?
Yechish. Komponentlar soni aniqlanadi. Buning uchun berilgan sharoitda umumiy komponentlar sonidan kimyoviy reaksiya soni ayiriladi:

F=2 (suyuqlanma va natriy nitrat kristallari). CaCl₂, Mg(NO₃)₂, Ca(NO₃)₂ va MgCl₂ tuzlari bug`lanmaydi. Shuning uchun bunday sistema kondensatlangan sistema deyiladi.
Fazalar qoidasi asosida sistemaning erkinlik darajasi topiladi:

Demak, sistema divariantdir.

49-misol. Normal atmosfera bosimida simobning qaynash harorati 357⁰C, uning bog`lanish harorati 283,2 J/g ga teng. Normal atmosfera bosimida simobning qaynash haroratiga yaqin haroratni 1<sup>0</sup>C o`zgartirilganda bo`ladigan simob bug`I bosimi o`zgarishini aniqlang.

Yechish. Buning uchun 4.5 formula qo`llaniladi, ya`ni

Demak, harorat 1⁰C ga o`zgartirilganda simob bug`I bosimi 1744 Pa bo`ladi.

50-misol. Uchlamchi nuqta haroratida (234,3 K) suyuq va qattiq holatdagi simobning suyuqlanish issiqligi 11.792 J/g, zichligi 13690 kg/m³ va 14193 kg/m³ bo`lsa, suyuqlanish harorati 235,33 K da sistema qanday bosimga ega bo`ladi?

Berilgan: