Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Fizika fakulteti Fizika tálim baǵdarı

2-§. Ekonomikaliq programmaslastiriw bo’limleri

Ózbekstan Respublikası Prezidenti I. A. Karimov ǵayratı hám tikkeley basshılıǵında islep shıǵılǵan kadrlar tayarlaw milliy modeli qatar kem ushraytuǵın, tákirarlanbas ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye. Ol Ózbekstannıń xalıq aralıq ulgilerdegi zamanagóy rawajlanıwın támiyinley alatuǵın ózine isenimli, ǵárezsiz pikirli, maman, bilimli qánige, usı waqıtta iygilikli insaniy sapalarǵa iye kadrlardı tayarlaw maqsetin kózleydi. K. t. m. d. I. Karimov tárepinen social sanaģa kiritilgen, mámleketti, jámiyeti rawajlandırıwǵa xızmet etetuǵın jańa túsinik bolıp tabıladı.

Programma 5 bólimnen ibarat :
*Máseleler hám kadrlar tayarlaw sistemasın tupten reformalaw faktorları ;
*Milliy programmanıń maqseti, wazıypaları jáne onı ámelge asıriw basqıshları ;
*Kadrlar tayarlawdıń milliy modeli;
*Kadrlar tayarlaw sistemasın rawajlandırıwdıń tiykarǵı baǵdarları ;
*Milliy programmanı ámelge asıriwģa tiyisli shólkemlestirilgen ilajlar.
Programmanıń 1-bóliminde O'zR mámleket ǵárezsizligine erisip, ekonomikalıq jáne social rawajlanıwdıń ayriqsha jolin tańlawı kadrlar tayarlaw sisteması hám mazmunın qayta shólkemlestiriw zárúrligi, bul hal qatar ilajlar kóriwdi talap etedi, lekin ámelge asırılǵan ózgertiwler kadrlar tayarlaw sapasın asırıw, mámleketti sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw talaplarına muwapıq bolıwın támiyinley almaǵanı jazıp qoyıldı. Sonıń menen birge, bul bólimde kadrlar tayarlaw sistemasın tupten reformalawdıń zárúrli faktorları aytılǵan.
Programmanıń 2-bóliminde onıń maqseti, wazıypaları hám programmanı ámelge asıriw basqıshları anıq ańlatpa etilgen. Maqset hám wazıypalardı ámelge asıriw 3 basqıshdan ibarat bolıp, 1-basqıshı (1997—2000 j. lar) da ámeldegi kadrlar tayarlaw sistemasınıń unamlı potencialın saqlap qalıw tiykarında bul sistemanı reformalaw ham rawajlandiriw ushın huqıqıy, kadrlar tárepinen, ilimiy-stilistik, finanslıq -materiallıq shárt-shárayatlar jaratıw, 2-basqısh (2001—2005 j. lar) da milliy programmanı tolıq ámelge asıriw, miynet bazarınıń rawajlanıwı hám real social ekonomikalıq sharayatlardı esapqa alǵan halda oǵan anıqlıqlar kirgiziw, 3-basqısh (2005 hám odan keyingi jıllar ) da tóplanǵan tájiriybeni analiz etiw hám ulıwmalastırıw tiykarında, mámleketti sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw kelesheklerine muwapıq kadrlar tayarlaw sistemasın jetilistiriw hám jáne de rawajlandırıw názerde tutıladı.
Programmanıń 3-bóliminde kadrlar tayarlaw milliy modeliniń tiykarǵı strukturalıq bólimleri shaxs, mámleket hám jámiyet, úzliksiz tálim, pán hám jumisshilardan ibarat ekenligi kórsetilgen. Bunda shaxs — kadrlar tayarlaw sistemasınıń bas penensub'yekti hám ob'yekti, bilimlendiriw tarawındaǵı xızmetlerdiń qarıydarı hám olardı ámelge asırıwshısı, mámleket hám jámiyet bolsa, tálim hám kadrlar tayarlaw sistemasınıń iskerligin tártipke salıw hám baqlawdı ámelge asırıwshı kadrlar tayarlaw hám olardı qabıl qılıp alıwdıń kepil adamları retinde bayanlanģan. Úzliksiz tálim bolsa, maman básekige shıdamlı kadrlar tayarlawdıń hasası bolıp, ol mektepge shekem tálim, ulıwma orta bilim beriw, orta arnawlı hám kásip-óner tálimi (akademikalıq licey hám kásip-óner kolledjleri),joqarı tálim (bakalavriat hám magistratura ), joqarı oqıw jurtınan keyingi tálim (aspirantura, ad'yunktura, doktorantura, ǵárezsiz izertlewshilik), kadrlar mamanlıǵın asırıw hám olardı qayta tayarlaw, mektepden tısqarı tálim túrlerin óz ishine aladı. Pán joqarı maman qánigeler tayarlawshı hám de olardan paydalanıwshı, jetik pedagogikalıq hám informaciya texnologiyaların islep shıǵıwshı bolıp tabıladı. Kadrlarǵa bolǵan mútajlikti, sonıń menen birge, olardıń tayarlıq sapası hám dárejesine salıstırǵanda qoyılatuǵın talaplardı belgileytuǵın tiykarǵı buyırtpashı, kadrlar tayarlaw sistemasın finans penen hám materiallıq-texnikalıq tárepten támiyinlew procesiniń urıs qatnasıwshısısı bolıp tabıladı.
Programmanıń 4-bóliminde kadrlar tayarlaw sistemasın rawajlandırıwdıń tiykarǵı baǵdarları bayanlanģan. Bular tálimniń úzliksizligin támiyinlew, pedagog hám ilimiy pedagog kadrlar tayarlaw, qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıwdıń zaman talaplarına maslasıwshı, tálimdiń joqarı sapalı hám turaqlı rawajlanıwın kózleytuǵın sistemasın payda etiw, tálim procesin mazmunan reformalaw, jetkenshekti ruwxıy -etikalıq tárbiyalawda xalıqtıń bay milliy materiallıq -tariyxıy dástúrlerinede, úrp-ádetleri hám de ulıwma dunyalıq qádiriyatlarǵa tiykarlanǵan nátiyjeli shólkemlestirilgen, pedagogikalıq forma hám quralları islep shıǵılıp ámeliyatqa engiziw, intalı balalar hám uqıplı jaslardı anıqlawdan ibarat. Sonıń menen birge, úzliksiz tálim sisteması hám kadrlar tayarlawdıń mámleket hám mámleketlik emes tálim mekemelerin strukturalıq tárepten ózgertiw hamde olardı izbe-iz rawajlandırıwdı mámleket jolı menen basqarıw, kásip-óner tálimi sapasın baqlaw sistemasın qáliplestiriw, tálim sistemasın finanslawdı jetilistiriw, ámeldegi tálim mekemelerin kapital remontlaw hám jańa tálim mekemelerin qurıw, olardı normativ talaplarǵa muwapıq, zamanagóy texnika hám texnologiyalar dárejesin esapqa alǵan halda úskeneleniwin támiyinlew, tálim sistemasınıń pútin informaciya mákanın payda etiw, tálim xızmetin kórsetiw bazarın rawajlandırıw, bilimlendiriw tarawında social kepilliklerdi támiyinlew hám de bul tarawdı mámleket tárepinen qollap-quwatlaw, pán menen tálim proccesi baylanısların, hám tálim sistemasın integraciyalasıwın, tálim hám kadrlar tayarlawda xalıq aralıq sheriklikti rawajlandırıw da tálim sistemasın rawajlandırıwdıń tiykarǵı baǵdarları bolıp tabıladı.
Programmanıń 5-bóliminde milliy programmanı ámelge asırıwģa tiyisli shólkemlestirilgen ilajlar belgilengen. Programmadan O'zR Prezidenti I. A. Karimovtıñ dóretpeleri hám sòylew, tálim máseleleri boyınsha belgilengen principlerdiń barlıǵı orın alǵan. Programma qabıl etilgeninen keyin respublika pútkil tálim sistemasın tupten reformalawdıń anıq strategiyalıq baǵdarına iye boldı jáne bul boyınsha bir qansha ilajlar ámelge asırıldı.
Atap aytqanda, respublikanıń 24 mektepte ulıwma orta bilim beriwdiń 23 oqıw predmeti mazmunın jańalaw, oqıwshılar bilimin bahalawdıń birden-bir reyting sistemasın engiziw maydanınan tájiriybe-sınaq jumısları ótkerildi. Olardıń nátiyjeleri tiykarında ulıwma orta bilim beriwdiń barlıq tarawlarınan mámleket tálim standartları, oqıw dasturleri, jańa sabaqlıqlar islep shıǵıldı. Akademikalıq liceyler hám kásip-òner kolledjleri tarmaǵın qurıw hám de olardı nátiyjeli islewi ushın barlıq shart-sharayatlar jaratıw boyınsha bir qansha jumıslar ámelge asırıldı. Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi quramında orta arnawlı, kásip-òner tálimi orayı qurılıp, licey hám kolledjler sol oray ixtiyoriga ótkerildi. 2000 jılģa shekem bakalavriat baǵdarları boyınsha 251 mámleket tálim standartları islep shıǵıldı, programmanıń kadrlar mamanlıǵın asırıw hám olardı qayta tayarlaw baǵdarı boyınsha 71 oqıtıwshınıń sırt ellerde, 980 oqıtıwshınıń sırt el oqıtıwshıların qosıw jolı menen ilmiy tájriybesi asırıldı. Programma tabıs menen rawajlanıp, O'zR ústin turatuǵın baǵdarlarınan biri bolıp qalıwına isenimli kepillik bolıp tabıladı.[5]