|
3-§. Ta’lim sistemasin reformalastiriwdin’ aniq strategiyaliq bag’darı
Ózbekstan Respublikası insan huqıqları hám erkinliklerine ámel etiliwin, jámiyettiiń ruwxıy jańalanıwın, social jóneltirilgen bazar ekonomikasın qáliplestiriwdi, jáhán jámiyetshiligine qosıwdı támiynleytuǵın demokratiyalıq huqıqıy mámleket hám ashıq puqaralıq jámiyeti qurıp atır.
Insan, onıń hár tárepleme uyqas jetilisiwi hám párawanlıǵı, shaxs máplerin ámelge asıriwdiń sharayatların hám tásirli mexanizmlerin jaratıw, gónergen oylaw jáne social minez-qulıqtıń ulgilerin ózgertiw respublikada ámelge asırılıp atırǵan reformalardıń tiykarǵı maqseti hám háreketlendiriwshi kúshi bolıp tabıladı.
Xalıqtıń bay intellektuallıq miyrasları hám ulıwma dunyalıq qádiriyatlar tiykarında, zamanagóy mádeniyat, ekonomika, pán, texnika hám texnologiyalardıń jetiskenlikleri tiykarında kadrlar tayarlawdıń jetilisken sistemasın qáliplestiriw Ózbekstan rawajlanıwınıń zárúrli shárti bolıp tabıladı. Kadrlar tayarlaw milliy programması «Tálim tuwrısında»ģı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń qaǵıydalarına muwapıq halda tayarlanǵan bolıp, milliy tájiriybeniń analizi hám tálim sistemasındaǵı jáhán kólemindegi tabıslar tiykarında tayarlanǵan hám de joqarı ulıwma hám kásip-óner mádeniyatına, dóretiwshilik jáne social aktivlikke, sociallıq-siyasiy turmısda ǵárezsiz túrde móljeldı tuwrı ala biliw uqıpına iye bolǵan, keleshek wazıypaların ilgeri jıljıtıw hám sheshiwge ılayıq kadrlardıń jańa áwladın qáliplestiriwge jóneltirilgen bolıp tabıladı. Programma kadrlar tayarlaw milliy modelin ámelge asıriwdi, hár tárepleme kámal tapqan, jámiyette turmısqa maslasqan, tálim hám kásip-óner programmaların sanalı túrde tańlaw hám keyinirek puqta ózlestiriw ushın sociallıq-siyasiy, huqıqıy, psixologiyalıq -pedagogikalıq hám basqa tárzdegi sharayatlardı jaratıwdı, jámiyet, mámleket hám shańaraq aldında óz juwapkershiligin sezim etetuǵın puqaralardı tárbiyalawdı názerde tutadı. [3]
4-§. Rawajlanıwda erisilgen dàrejeler
Ózbekstan Respublikası mámleket ǵárezsizligine erisip, ekonomikalıq jáne social rawajlanıwdıń ayriqsha jolin tańlawı kadrlar tayarlaw strukturası hám mazmunın qayta shólkemlestiriwdi zárúr etip qoydı hám qatar ilajlar kórildi: «Tálim tuwrısında»ģi Nızamdı engiziwdi (1992 jıl ); jańa oqıw jobaları, programmaları, sabaqlıqların engiziwdi, zamanagóy didaktik támiynattı islep shıǵıwdı ; oqıw orınların attestatsiyadan ótkeriwdi hám akkreditatsiyalaswdı, jańa tipdegi tálim mákemelerin shólkemlestiriwdi talap etdi. Mektepge shekem bilimlendiriw tarawında úylerde shólkemlestiriletuģın balalar baqshaları hám de «balalar baqshasįi-mektep» kompleksi tarmaǵı rawajlanıp atır. Balalarǵa shet tillerdi, xoreografiya, suwretleytuǵın hám muzıka kórkem óneri, kompyuter sawatqanlıģı tiykarların úyretiwshi 800 den artıq gruppa islengen.Jańa tipdegi mektepler hám ulıwma bilim beriw oqıw orınları tarmaǵı rawajlanıp baratır.
Házirgi kúnde 238 licey hám 136 gimnaziya islep turıptı. «Saw áwlad ushın», «Ruwxıylıq hám bilim», «Ekonomikalıq tálim», «Awıl mektep», «Rawajlanıwda nuqsanı bolǵan balalardı qayta tiklew» hám basqa tarmaq programmaları ámelge asarilmoqda. Respublika ulıwma bilim beriw mekteplerinde 435 mińnan aslam oqıtıwshı islep atır, olardıń 73 procenti joqarı maǵlıwmatlı bolıp tabıladı. Miynet bazarın, bárinen burın awıllıq jerlerde miynet bazarın qáliplestiriwdiń aymaqlıq qásiyetlerin esapqa alǵan halda óner-texnika tálimin qayta shólkemlestiriwge kirisildi. Házirgi kúnde bul sistemada jámi 221 mıń oqıwshı tálim menen qamtıp alǵan 442 oqıw jurtı, atap aytqanda, 209 kásip-óner mektep, 180 kásip-óner liceyi hám 53 biznes-mektep islep turıptı. Búgingi kúnde baslanǵısh kásip-óner tálimi oqıw orınlarında derlik 20 mıń oqıtıwshı hám maman qánigeler islep atır. Respublikada jámi 197 mıń oqıwshı tálim alıp atırǵan 258 orta kásip-óner tálimi oqıw jurtı islep turıptı. Olarda derlik 16 mıń oqıtıwshı hám injener-pedagog xızmetkerler miynet qılıp atır. Ózbekstan joqarı mektep sisteması 58 joqarı oqıw jurtın, sonday-aq 16 universitet hám 42 instituttı óz ishine aladı, olarda 164 mıńlap tálim alıp atır ; 16 universitettiń on ekewi Ózbekstan ǵárezsizlikke erisken dáslepki eki jılda dúzildi. Joqarı oqıw orınlarında islep atirǵan 18,5 mıń oqıtıwshınıń 52 procenti pán doktorı hám pán kandidatları bolıp tabıladı.
Joqarı tálimde kadrlar tayarlawdı oraylastırıwdan huqıqıy jóneliske ótkeriw jumısı alıp barılmaqta, oqıw orınlarınıń tarmaǵı keńeyip atır, universitet tálimi rawajlanıp atır. Bilimlerdiń jańa tarmaqları boyınsha kadrlar tayarlaw baslap jiberildi, joqarı mektepti kóp basqıshlı sistemaǵa ótkeriw ámelge asırılıp atır. Abituriyentlar hám studentlerdiń bilim dárejesin test hám reyting tiykarında bahalawdıń aldıńǵı usılları engizilip atır.
Joqarı maman ilimiy hám ilimiy-pedagog kadrlar sapasına asqan studentlerge muwapıq aspirantura hám doktoranturada kadrlar tayarlaw jumısı keńeyip atır. Joqarı attestatsiya komissiyası dúzildi. Respublikada derlik 4 mıń aspirant bolıp, olardan 69 procenti joqarı tálim sistemasında hám 31 procenti ilimiy-izertlew institutlarında tálim alıp atır. Jámi ilimiy hám ilimiy-pedagog kadrlardıń 8 payızın pán doktorlari hám 37 payızın pán kandidatları quraydı. Kadrlar mamanlıǵın asırıw hám olardı qayta tayarlaw sistemasında 23 institut, 16 fakultet, 4 oray hám 14 bilimlerdi jetilistiriw kursları islep turıptı.
Intalı balalar hám oqıwshı jaslardı qollap-quwatlaw boyınsha mámleket siyasatı turaqlı qádemlik menen alıp barılmaqta. Uqıplı óspirim hám qızlardı ızlep tabıw, olarǵa kómeklesiw, olardıń qábileti hám uqıbın ósiriw boyınsha arnawlı fondlar dúzildi, qábiletli jaslardı sırt ellerdegi jetekshi oqıw orınları hám ilimiy oraylarda oqıtıw hám stajirovkadan ótkeriw jolǵa qoyıldı.
Pán hám bilimlendiriw tarawında xalıq aralıq baylanıslar keńeyip baratır. Soǵan qaramay, ámelge asırılǵan ózgertiwler kadrlar tayarlaw sapasın asırıw, mámleketti sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw talaplarına muwapıq bolıwın támiyinley almadı.[2]
Do'stlaringiz bilan baham: |
