Berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Artıqsha basım tolıq hám atmosfera basımları aralarındaǵı farqdan ibarat:
R_ОRT = R_MUT – R_АTM (43)
Atmosfera basımı -atmosferasındaǵı hawa ústininiń basımı ; onıń mànisi barometrler menen ólshenedi, sol sebepli bul basım kóbinese barometrik basım da dep ataladı. Eger tolıq basım atmosfera basımınan kishi bolsa, vakuum yamasa siyrekleniw júz boladı :
R_v = R_АTM – R_MUT. (44)
Basım hám basımlar ayırmashılıǵın ólshewge mólsherlengen ólshew quralları - manometr dep ataladı. Aqırǵıları ólshenip atırǵan yamasa atmosferalı, artıqsha, vakuummetrik hám tolıq basımlarǵa kóre barometr, manometr hám vakuummetr hám tolıq basımlı manometrlerge bólinedi.
40 KPа (0,4 kg k/sm²) basımdı yamasa siyrekleniwdi ólshewge mólsherlengen manometrler naporomer hám tyagomer dep ataladılar. Tyagonaporomerlarda  20 kPа (0,2 kg k/sm²)ólshew shegarasına iye eki tárepli shkalası bar.
Differencial manometrler basımlar ayırmashılıǵın ólshew ushın qollanıladı.
Basım ólsheytuǵın ásbaplar islew usıllarǵa kóre suyıqlıqlı, deformacion (prujinalı), júk-porshenli, elektr ionizasion hám ıssılıq túrlerine bólinedi:
Bul ásbaplardıń islew usılı ólshenip atırǵan basımnıń suyıqlıq ústininiń gidrostatik basımı menen teń salmaqlılıqlasıwına hám basım kúshi tásirinde túrli elastik elementleriniń deformatciyası yamasa olardıń kúshin ólshewge tiykarlanǵan.
Ólshenip atırǵan shamanıń túrine kóre basım ólshew ásbapları tómendegi túrlerge bólinedi:

1. 
   Manometr - tolıq hám artıqsha basımdı ólsheydi.
   
2. 
   Barometr - atmosfera basımdı ólsheydi.
   
3. 
   vakuummetr - tuyıq ıdıs ishindegi suyıqlıq hám gaz basımınıń azayıwı (siyrekleniwi) in ólsheydi.
   
4. 
   Monovakuummetr - artıqsha basım hám basım azayıwın ólsheydi.
   
5. 
   Naporomer - kishi bahalı artıqsha basımdı ólsheydi.
   
6. 
   Tyagomer - kishi bahalı siyrekleniwdi ólsheydi.
   
7. 
   Tyagonaporomer - kishi bahalı basım hám siyrekleniwdi ólsheydi.
   
8. 
   Diffеrеnciаl mаnоmеtrler – eki basım аyırmasın (basım ózgeriwin ) ólsheydi.
   

Prujinalı manometrler - bul kórsetiwshi ásbaplar bir oramlı naysha tàrizli prujinalı,ózi jazar deformacion manometrler, vakuummetr hám monovakuummetrlerden ibarat.

Prujinalı manometrler suyıqlıqlar, gaz hám puwdıǹ artıqsha basımın, siyrekleniwin, basım ayırmashılıqların ólshew ushın keń qollanıladı. Abzallıǵı : olardıń isenimliligi, ápiwayılıǵı, hár tárepleme ıqshamlıǵı hám ólshenip atırǵan shamalardıń úlken kólemliliginde bolıp tabıladı.
Odan tısqarı, kórsetiwlerdi uzaq aralıqqa uzatıw hám olardı avtomatikalıq tárzde jazıw buǵan ayqın mısal bolıwı múmkin.
Prujinalı manometrlerdiń islew usılı túrli elastik elementleriniń deformatciyası yamasa olardıń kúshin ólshewge tiykarlanǵan. Bul deformatciyanıǹ mànisi basım birliginde dárejelengen, kórsetiwshi yamasa ózi jazar ásbaptıń bólegine uzatıladı.
Paydalanıp atırǵan prujinalardıǹ túrine kóre manometrler membranalı hám naycha tàrizlilerge bólinedi.
Ulıwma alǵanda prujinali manometrler tómendegi gruppalarǵa bólinedi:
1. bir oramlı naysha prujinalı;
2. kóp oramlı (vintli) naycha prujinalı;
3.garmonika membranalı (silfonlı).
Artıqsha basımdı ólshew ushın paydalaniletuǵın tiykarǵı ásbap bul naychali manometrler bolıp tabıladı. Olar texnikalıq ólshewlerde zárúrli rol oynaydı.