Berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Ózi jazar deformatcion manometrler, vakuummetr hám monovakuummetrler. Bir oramlı naysha prujinalı ásbaplar egerde kórsetiw strelkasın jazıw apparat perosı menen almastırılmasa ólshewdiń joqarı anıqlıqtı támiyinlenbewi múmkin. Sol sebepli ózi jazar ásbaplarda joqarı sezilerli elementlerin: kóp oramlı gelikoidallı) nayshalı prujina yamasa garmonika membranalı - silfon formasındaǵılar qollanıladı.
Kóp oramlı nayshalı prujinalar, naycha ushındaǵı  iyiw múyeshin, baslanǵısh múyeshke  ǵa proportcional múyeshti payda etedi jáne onıń mànisi úlkenlew boladı. Kóp oramlı prujinalar 10 kg k/sm² hám odan joqarı 1600 kg k/sm² qa shekem (standartqa kóre) joqarı shegarasına iye manometrlerde qollanıladı. vakuummetr hám kóp sanlı monovakuummetrlerde hám de 0, 25 ten 6, 0 ge shekem joqarı ólshew shegarasına iye manometrlerde ádetde silfonlar isletiledi, olar úlkenligine, basımǵa proportcional, óziniń bálentligine iye.
Stаndаrtlаrǵа kóre 600 dаn 4000 kg k/sm² joqarı ólshew shegaralarına iye jolǵa qoyılǵan.
Ásbap hám avtomatlastırıw quralları ushın ádetde 36 NХTYU yamasa 149 eritpe (onıǹ quramı Ni= 25%, Mn = 14%, Аl = 1,3%, Sr = 1,2%, Si=0,5%, u = 58% dаn ibarаt) Tayarlanǵan jiksiz bir oramlı silfonlardan paydalanıladı.
Silfonlar juqa diywallı nayshalardı presslaw menen tayarlanadı.

Standartqa qaray kóp sanlı túrli ólshemli G’_SАM. [(D+d)14]² 0,1 den 160 sm² qa paydalı maydanı menen, tolqınlar sanı n= 4; 6 vа 10 ǵа tеǹ silfоnlаr jaratılǵan. G’_SАM.> 5 sm² lı silfоnlаr ushın tolqınlаr sanı 16 ǵа tеǹ bolıwı múmkin. Nаyshа diywalı S_O qаlıǹlıǵı 0,08 den 0,25 mm aralıǵında alınadı. Silfonlar tuyıq taǵı menen japsarlanıp jalǵanadı. Silfonlar ishki hám de sırtqı basımdı qabıl etedi. Sırtqı basım ma`nisi ishki basımǵa salıstırǵanda 10 -30% quraydı (G’_SАM 80 sm²). 22-rаsmdа silfоnning chizmаsi kеltirilgаn.

22-rаsm. Chоksiz bir o’rаmli silfоn
Ózi jazar ásbaplar disklı yamasa qayıslı diagramma qaǵazında alınǵan nátiyjelerdi jazıp alıw múmkin. Disklı diagrammalar ádetde bir sutkada bir ret aylanıw tezligi menen aylanadı. Diagramma qaǵazınıń aylanıwı elektr dvigatel yamasa elektr jalǵanıwǵa múmkinshilik joǵında saat mexanizmi menen ámelge asıriladı.
Ózi jazar ásbaplardıń anıqlıq klassı standartlarǵa kóre 1, 0 yamasa 1, 6 teń bolıwı múmkin.
Egerde basım ózgeris tezligi sekunddan 1% ólshew shegaraları jıyındı ma`nisinen joqarılaw bolsa, ol jaǵdayda ólshewdiń qosımsha qateligi kelip shıǵıwı múmkin.
Átirap ortalıq temperaturası ózgeriwinde ásbaptıń kórsetiw degi ózgeriwi (52) teńlemege salıstırǵanda, 1 % ten joqarı bolmawi kerek.
 =  (0,5 + 0,025 t) . (53)
Basımdı ólshew ásbapları basqa ólshew ásbapları sıyaqlı olardan tuwrı paydalanıwdı támiyinleytuǵın sharayatlarda islewleri kerek. Basım ólshew ásbaplarında joqarı temperaturalı ólshenip atırǵan ortalıqtıń tásir etiwin jónge salıw qılıw kerek, sebebi bul ásbaptıń bayqaǵısh elementine tásir etip, qosımsha aljasıqlarǵa alıp keliwi múmkin. Sol sebepli, basım ólshew jayı hám ásbap arasında ıssılıq izolyatsiyasiga iye emes. Ishki diametri 6 -10 mmdı quraytuǵın jalǵanıw naysha menen támiyinleniwi kerek boladı. Jalǵanıw nayshanıǹ uzınlıǵı sonday tańlanıwı kerekki, ol jaǵdayda nayshanıǹ temperaturası ásbap qasında derlik átirap daǵı hawa temperaturasına teń bolıwı kerek.
Suw puwınıǹ basımın ólshewde ápiwayı jalǵanıw naysha mudamı da manometrdi joqarı temperaturalardan qorǵaw ete almaydı. Egerde manometr ólshew noqatınan joqarılaw jaylasqan bolsa, ol jaǵdayda puw nayshada kondensatlanadı. Kondensat nayshadan aǵa baslaydı, naysha hám ásbaptıń bayqaǵısh elementi mudamı joqarı temperaturalı puw menen kondensatlanadı jáne onıń ishki bólegin toltırıp qoyadı. Sol sebepli, puwdıǹ basımın ólshewde manometr aldında sheńber tàrizli silfon ornatıladı, oǵan uyań aste, átirap ortalıq temperaturasıǵa shekem suwıytuǵın kondensat toplandı hám ol suw tosıǵı wazıypasın atqaradı.
Manometrlerdiń tuwrıdan-tuwrı aldında úsh jollı ventillar ornatılıwı názerde tutıladı, olar manometrdi óshiriw ushın, manometrdi atmosfera menen baylanıstırıp noldı tekseriw, qadaǵalaw manometrdiń parallel jalǵanıwı ushın hám jalǵaw liniyasın úrlewdi támiyinleydi. Uzın liniyalar bar ekenliginde qosımsha ventillar ólshew quralı jalǵanıw jayında ornatıladı, bul bolsa avarıyalarda jalǵaw liniyalarini óshiriw ushın xızmet etedi.
Hawanıń temperaturasında qatıp qalatuǵın hújim ortalıqlar basımın ólshewde, (mısal ushın, ayırım mazut túrlerin ) tikkeley basım ólshew jayında ayırıw belgisishi ıdıslar ornatıladı. Ayırıw belgisishi ıdıslardıń shama menen yarımı ólshenip atırǵan ortalıq menen, ulanuvchi liniyasi bolsa ótkeretuǵın suyıqlıq tiykarınan suw menen toldırıladı. Ayırıw belgisishi ıdıslardıń tómengi bóleginde salıstırǵanda salmaqli (qısıqlıǵı úlken) suyıqlıq jaylastırıladı.
Jalǵaw liniyası sonday jaylasıwı kerek, ol jaǵdayda suyıqlıqlar menen toldırılǵan liniyalarda gaz-hawa kóbiksheleriniń payda etinishi yamasa gaz menen toldırılǵan liniyalarda bolsa kondensat payda etinishi jónge salıw etiliwi kerek. Onıń ushın jalǵawdıń liniyalari qiyali etip ornatıladı, bul bolsa úzliksiz yamasa waqıtı -waqıtı menen gaz, hawa hám kondensatni tek qılıw ushın múmkinshilik beredi.
Shań menen aralasǵan gazlı ortalıq basımın ólshew hallarında ólshew jayınıń aldında arnawlı shań yutuvchilarning ornatılıwı názerde tutıladı.
Basım ólshew ásbapları kórsetkishleri joqarı anıqlıq klassiga iye ásbaplardıń kórsetkishlerin salıstırıw jolı menen salıstırıladı. Úlgili ásbaptıń joqarı ólshew shegarası tekserilip atırǵan ásbaptıń joqarı ólshew shegarasınan joqarı yamasa oǵan teń bolıwı kerek. Egerde salıstırılatuǵın ásbap ruxsat etilgen mutloq qateligi  menen salıstırıwlanıp atırǵan belgi ushın xarakteristikalansa, ol jaǵdayda standartlarǵa kóre soǵan tiyisli úlgili ásbaptıń tiykarǵı mutloq ₀ qàteligi tómendegishe bolıwı kerek:
₀  . (54)
Egerde úlgili hám salıstırıwlanıp atırǵan ásbaplardıń joqarı ólshew shegaraları bir qıylı bolsa, ol jaǵdayda (74) teńleme úlgili ásbaptıń anıqlıq klassi salıstırıwlanıp atırǵan ásbapnikiga qaraǵanda keminde 4 ese joqarı bolıwın kórsetedi.
Kislorod basımın ólshew ushın mólsherlengen manometrdi moyda salıstırıwlaw múmkin emes, sebebi tekseriwden keyin qalǵan may yuqi kislorod ortalıǵında jarılıwdı keltirip shıǵarıwı múmkin. Bul sıyaqlı manometrler porshenli manometr apparatlarında ayırıw belgisishi ıdıslar arqalı salıstırıwlanıwı múmkin.
Kislorod basımın ólshew ushın mólsherlengen arnawlı manometrlerdiń siferblatida, standartlarǵa kóre «Kislorod» yamasa «Moyga qáwipli» dep jazıladı. Odan tısqarı, bunday manometrlerdiń korpusı hawayına bo'yaladi.
Texnikalıq ásbaplardıń salıstırıwlanıwı málim, tiyisli anıqlıq klassına iye úlgili ásbaplardıń kórsetkishleri menen salıstırıw jolı menen, eki ásbaptı, birdey basımlı ortalıqqa jalǵanıwı menen ámelge asıriladı.
vakuummetrler, naporomerlar hám tyagomerlarning salıstırıwlanıwı málim, tiyisli anıqlıq klassiga iye suyıqlıqlı shıysheli ásbaplar kórsetkishleri menen olardıń kórsetkishlerin salıstırıw jolı menen ámelge asıriladı.