Berdaq atinda

Tapsırma. Berilgen sózlerdi imla (orfografiya) boyınsha kóshirip jazıń.

Orun, qulun, shórók, kólúk, kórúk, tóró, bóló, gújim, gúmús, gúrós, baruw, kelúw, turuw, súrúw, júrúw, soruw, túyó, súyók, qawun, sawun, buwun, juwun, suwun, kóg jótól, kób adam, kóg at, haǵ jol, azam menen, kómbedi, sómbedi, nambay, isembey, amallıq, ollıq, kóńgen, tońǵa, qushshı, bashshı, qoshshı, jań qońsı, seń kel, jambadı, tash jol, besh júz, ırazı, ıras, iráwish, etik, otın, oraq.

Qadaǵalaw ushın sorawlar
1. Imla qaǵıydaları neni úyrenedi?
2. Imla qaǵıydalarında qanday principler bar?
3. Túbir menen qosımtalardıń jazılıwında qanday nızamlılıq saqlanadı?


Ádebiyatlar

1. 
   Матусевич М. И. Введение в общую фонетику. М., 1959.
   
2. 
   Иванова В. Ф. Современного русский язык. Графика и орфография. М., 1966.
   
3. 
   Dawletov A. Ha’zirgi qaraqalpaq tilinin’ fonetikasi’nan praktikum. No’kis, 1999, 2008.
   
4. 
   Da’wletov M., Da’wenov E. Qaraqalpaq tilinin’ imla so’zligi. No’kis, 1997.
   
5. 
   Qaraqalpaq tili imla qaǵi’ydalari’ni’n’ ji’ynaǵi’. No’kis, 2011.
   

8-тema. Qospa sózler hám olardiń jazılıwı


Joba:

1. 
   Sózlerdiń qosılıp jazılıwı
   
2. 
   Sózlerdiń bólek jazılıwı
   
3. 
   Defis arqalı jazılıwı
   

Tayanısh sózler – birikken sóz, birikpegen sóz, jup sóz, kómekshi sóz.


Sózlerdiń qosılıp jazılıwı. eki sózden quralǵan qospa sózlerdiń birewi óz aldına bólek turǵanda hesh qanday máni ańlatpasa yamasa fonetikalıq ózgeriske ushırasa, olar qosılıp jazıladı: belbew, qarabaraq, búgin, bıltır, bilezik, t.b.
Eki yamasa onnan da kóp sózlerden dúzilgen adam atları qosılıp jazıladı: Ulbosın, Mámbetkerim, Qudaybergen, Aqsúngúl, Bekbosın, t.b.
Eki yamasa onnan da kóp sózlerden dúzilgen awıl, qala, jer, dárya, kól, ózek, arna atları, aspan deneleriniń atamaları bas háripten baslanıp qosılıp jazıladı: Qaraoy, Xalqabad, Qońırat, Qaraózek, Ellikqala, Barsakelmes, Jetiqaraqshı, Temirqazıq, t.b.
Eki yamasa onnan da kóp sózlerden dúzilip bir túsinikti bildiretuǵın haywanlardıń, jánliklerdiń, balıqlardıń, ósimliklerdiń túrlerin bildiretuǵın ǵalabalıq qospa atamalar qosılıp jazıladı: jolbarıs, tasbaqa, qurbaqa, t.b.
Sózlerdiń tákirarlanıwı arqalı jasalǵan qospa sózler qosılıp jazıladı: saqsaq, shekshek, gúmgúm, t.b.
Basqa tillerden ózlestirilgen yamasa awdarma jasaw jolı menen ózlesken qospa sózler qosılıp jazıladı: videokamera, fotosúwret, ximtexnologiya, jerjúzlik, aralboyı, t.b.
Hár, hesh, gey, álle, bir sıyaqlı sózler ózinen soń kelgen almasıqlar, ráwishler menen qosılıp jazıladı: hárkim, hárbir, állenebir, állekim, birtalay, báribir, t.b.
Qısqarǵan sózlerdiń barlıq túrleri hám olarǵa jalǵanatuǵın qosımtalar qosılıp jazıladı: NMPİ, QMU, AQShqa, Pedinstituttıń, t.b. Al kóp komponentli ayırım qısqarǵan sózler máni úylesimine qaray bólek jazıladı: ÓR İA QB (Wózbekstan Respublikası İlimler Akademiyasınıń Qaraqalpaqstan Bólimi), t.b.